آيه قبلى در
حقيقت در مقام فرق ميان روز جزاء يعنى روز قيامت با ساير ظروف جزاء در دنيا بوده و
حتى فرمود: جزاى روز قيامت مانند جزاهاى دنيا نيست كه با عذر خواهى و يا
استعتاب تغيير بپذيرد، ولى اين آيه در مقام بيان فرق ميان عذاب آن روز با
عذابهاى دنيوى است، كه گريبانگير ستمكاران مىشود، زيرا عذابهاى دنيايى ستمكاران،
هم تخفيفپذير است و هم تاخيرپذير، ولى عذاب قيامت نه تخفيف مىپذيرد و نه تاخير.
پس اينكه
فرمود:(وَ إِذا رَأَى الَّذِينَ ظَلَمُوا الْعَذابَ) و
نفرمود: الذين كفروا براى اين بود كه به علت و ملاك حكم، اشاره كرده
باشد، و مقصود از ديدن عذاب ، بطورى كه از سياق بر مىآيد اشراف عذاب
به ايشان و اشراف ايشان به عذاب بعد از رسيدگى به حساب است، و مقصود از
عذاب ، عذاب روز قيامت است كه همان شكنجه به آتش است.
و معناى آيه
(و خدا داناتر است) اين است كه وقتى به حسابشان رسيدگى شد، و حكم عذاب صادر گرديد،
و نزديك آتش شدند، و آن را مشاهده كردند ديگر خلاصى برايشان نيست، و ديگر نه
تخفيفى دارند و نه مهلتى.
(وَ إِذا رَأَى الَّذِينَ أَشْرَكُوا شُرَكاءَهُمْ ...)داستان روز قيامت را
هم چنان ادامه مىدهد، و مراد از(الَّذِينَ أَشْرَكُوا) در عرف
قرآن، پرستندگان اصنام و اوثانند، و همين خود قرينه است بر اينكه مراد از
كلمه شركاءهم كسانيند كه براى خدا شريك گرفته بودند، و به افتراء
ايشان شركاى خدا بودند، ذيل آيه بعدى نيز بر اين معنا دلالت دارد.
و اگر بجاى
اينكه بفرمايد شركاى خدا، فرمود: شركاى ايشان براى اين بود كه به
[1] روزى كه كشف كرده شود از ساق و خوانده شوند به سجود پس
استطاعت ندارند كه فرو افتاده باشند چشمهايشان، فرو گيرد ايشان را خوارى، و بتحقيق
بودند كه خوانده مىشدند به سجود و ايشانند تندرستان. سوره قلم، آيات 42 و 43.
[2] و اگر بينى آن وقت كه گناهكاران بزير افكنند سرهايشان را نزد
پروردگارشان،( گويند) خدايا ديديم و شنيديم پس برگردان ما را تا كار شايسته انجام
دهيم بدرستى كه ما از يقينكنندگانيم. سوره سجده، آيه 12.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 461