در مجمع البيان گفته: كلمه ذلل جمع ذلول (رام) است گفته مى‌شود: انه ذلول- يعنى حيوانى كه ذلتش آشكار است، و رجل ذلول يعنى مردى كه ذلت و خضوعش آشكار است [1].

[ايحائات و الهامات خداى سبحان به زنبور عسل‌]

پس معناى اينكه فرمود:(وَ أَوْحى‌ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ) اين است كه خداوند به زنبور عسل از راه غريزه‌اى كه در بنيه او قرار داده الهام كرده، و داستان زنبور عسل و نظامى كه در حيات اجتماعى خود و سيره و طبيعتش دارد امرى است عجيب و حيرت‌آور، و شايد همين نظام عجيبش باعث شده كه خطاب از مشركين را به خطاب مخصوص رسول خدا 6 برگرداند و بفرمايد (وَ أَوْحى‌ رَبُّكَ‌)- و وحى كرد پروردگار تو .

و اينكه فرمود:( أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ‌) اين همان مضمونى است كه خدا به زنبور عسل وحى كرد، و ظاهرا مراد از(مِمَّا يَعْرِشُونَ) همان محلى است كه كندوهاى عسل را در آنجا مى‌گذارند.

و اينكه فرمود:(ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ) امر به اينكه از همه ميوه‌ها بخورد، با اينكه زنبور عسل از ميوه‌ها نمى‌خورد و غالبا روى گلها مى‌نشيند بدان جهت است كه غذاى زنبور عسل از همان مواد اوليه ميوه‌ها است، كه در شكوفه‌ها جاى دارد، و هنوز بزرگ نشده و پخته نگشته است.

خداى تعالى جمله:(فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا) را با فاء تفريع متفرع بر امر به خوردن نموده، و اين تفريع مؤيد اين است كه مراد از خوردن، برداشتن و به منزل بردن است، تا عسلى را كه از ثمرات گرفته به خانه‌ها برده ذخيره نمايند، و اضافه سبل به كلمه رب در جمله ربك براى اين است كه دلالت كند بر اينكه تمامى كارها و رفت و آمدهاى زنبور عسل با الهام انجام مى‌گيرد.

و جمله‌(يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ ...)، جمله‌اى است مستانفه كه بعد از جمله امر مزبور، نتيجه عمل و مجاهدت وى را در امتثال امر خداى سبحان و رام بودن در امتثالش را بيان مى‌كند، و آن نتيجه عبارت است از اينكه: از شكم او بيرون مى‌آيد شرابى به نام عسل كه داراى رنگهاى مختلف است بعضى سفيد و بعضى زرد و بعضى قرمز سير و بعضى مايل به سياهى‌(فِيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ) كه براى بيشتر امراض شفا است.

بحث مفصل در زنبور عسل، اين حشره زيرك كه حياتش مبنى بر اساس مدنى‌

[1] مجمع البيان، ج 6، ص 37.