سطر است، و بنا به گفته آنان كلمه مذكور جمع الجمع خواهد بود.[1] و در جمله‌(وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ) ممكن است قائل اين پرسش بعضى از مؤمنين بوده باشند كه از كفار اين سؤال را كرده بودند، تا آنان را امتحان كنند، و نظريه آنان را در باره دعوت نبوى استفهام نمايند، و ممكن هم هست گوينده آن بعضى از مشركين بوده باشند، كه به منظور تقليد در آوردن و استهزاء مؤمنين، اين سؤال را از يكديگر كرده باشند، و ممكن هم هست شخص متحيرى كه راستى در حقانيت اين دعوت شك داشته، اين سؤال را كرده باشد، و آيه بعدى و همچنين آيه‌(وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ) يكى از دو وجه اخير را تاييد مى‌كند.

(قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ)- يعنى اين چيزى كه از آن پرسش مى‌شود، اكاذيب و خرافاتى است كه گذشتگان نوشته و ثبت كرده و براى آيندگان باقى گذاشته‌اند، كه لازمه اين پاسخ اين است كه اين قرآن از ناحيه خداى سبحان نازل نشده باشد.

[بيان اينكه گمراه كنندگان همانند بار گناهان ناشى از اضلالشان را بر دوش مى‌كشند]

(لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ ...) راغب در مفردات گفته: كلمه وزر - به فتحه واو و زاء - به معناى ملجا و پناهگاه كوه است، كه در مواقع خطر بدانجا پناهنده مى‌شوند، هم چنان كه خداى سبحان فرموده:(كَلَّا لا وَزَرَ إِلى‌ رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ) و كلمه وزر - به كسره واو و سكون زاء - به معناى ثقل و بار است، و به مناسبت سنگينى كوه، بار را هم وزر گفته‌اند، و از بار سنگين هم تجاوز نموده گناهان را هم وزر خوانده‌اند هم چنان كه ثقل هم مى‌خوانند، و در قرآن از گناهان، هم به وزر تعبير شده و فرموده:(لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً) و هم به ثقل تعبير شده و فرموده:(وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ).

آن گاه اضافه كرده است كه: وزر ديگران را بر دوش كشيدن در حقيقت همان معنايى است كه رسول خدا 6 در حديث من سن سنة حسنة كان له اجرها و اجر من عمل بها من غير ان ينقص من اجره شى‌ء و من سن سنة سيئة كان له وزرها و وزر من عمل بها بيان فرموده است، و معناى حديث اين است كه: هر كس سنت خوبى را باب كند و مردم را بدان عادت دهد، هم اجر عمل خود را مى‌برد، و هم اجر هر كسى را كه بدان عمل كند، بدون اينكه از اجر عاملين آن، چيزى كم شود، و هر كس سنت زشتى را باب كند، هم وزر آن عمل را بدوش خواهد كشيد، و هم وزر هر كسى را كه به آن عمل كند ،

[1] مفردات راغب، ماده سطر .