و با در نظر گرفتن كلمه من كه تبعيض را مى‌رساند مقصود اين مى‌شود- و خدا داناتر است-: ما در زمين پاره‌اى موجودات داراى وزن و ثقل مادى كه استعداد زياده و نقصان دارند چه نباتى و چه ارضى رويانديم. و بنا بر اين معنا، ديگر مانعى نيست كه كلمه موزون را هم به معناى حقيقيش بگيريم و هم به معناى كنايه‌اى آن.

معناى آيه چنين مى‌شود: ما زمين را گسترديم و در آن كوه‌هاى پا بر جا قرار داديم تا از اضطراب آن جلوگيرى كند، و در آن از هر چيز موزون،- يعنى داراى وزن و واقع در تحت جاذبه و يا متناسب- مقدارى را كه حكمت اقتضاء مى‌كرد آفريديم.

(وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ).

معايش جمع معيشت است، كه به معناى چيزهايى است كه مايه زندگى جانداران و ادامه حيات آنان است، از قبيل خوردنيها، آشاميدنى‌ها و غير آن دو. البته به صورت مصدر يعنى عيش و معاش هم مى‌آيد.

[مقصود از: (مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ‌) در آيه: (وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ‌) ]

جمله‌(وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ) عطف است بر ضمير مجرور در لكم ، البته اين عطف بنا بر مذهب نحويين كوفه، و يونس و اخفش است كه گفته‌اند جائز است عطف كنيم چيزى را بر ضمير مجرور، بدون اينكه حرف جر را تكرار كنيم‌[1]. و اما بنا بر مسلك غير نامبردگان، كه اين گونه عطف را جائز ندانسته‌اند، جمله مورد بحث را عطف بر معايش گرفته، و تقدير كلام را و جعلنا لكم من لستم له برازقين دانسته‌اند،[2] يعنى همانطور كه براى شما معايش قرار داديم، كسانى را هم قرار داديم كه روزى دهشان شما نيستيد، مانند حيوانات اهلى و بردگان.

و يا كلمه من را مبتداء براى خبرى كه حذف شده گرفته‌اند و تقدير را چنين دانسته‌اند: و من لستم له برازقين جعلنا له فيها معايش‌[3]- ما همانطور كه براى شما معايش قرار داديم براى كسانى هم كه شما روزى دهشان نيستيد، در زمين معايش قرار داديم و ليكن اينطور معنا كردن خود را به زحمت انداختن است.

و به هر حال، مراد از كلمه من بطورى كه گفته شده بردگان و چهارپايان است. و اگر به لفظ من: كسى كه تعبير شده، با اينكه اين كلمه تنها بر ذوى العقول‌

[1] تفسير روح المعانى، ج 14، ص 29.

[2] تفسير كشاف، ج 2، ص 574.

[3] روح المعانى، ج 14، ص 29.