[بررسى و نقد سخن كسانى كه قائلند به اينكه ترتيب آيات قرآنى توقيفى بوده و به دستور پيامبر 6 صورت گرفته است‌]

عمر رسول خدا 6 نازل شده و حال آنكه مى‌بينيم در سوره‌هايى قرار دارد كه در اوائل هجرت نازل شده است. و ما مى‌دانيم كه از اوايل هجرت تا اواخر عمر آن جناب سوره‌هاى زياد ديگرى نازل شده است، مانند سوره بقره كه در سال اول هجرت نازل شد، و حال آنكه آيات چندى در آنست كه روايات آنها را آخرين سوره آيات نازله بر رسول خدا 6 مى‌داند. حتى از عمر نقل شده كه گفت: رسول خدا 6 از دنيا رفت در حالى كه هنوز آيات ربا را بر ما بيان نكرده بود و در اين سوره است آيه‌(وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ...)[1] كه در روايات آمده كه آخرين آيه نازل بر آن جناب است.

پس معلوم مى‌شود اين گونه آيات كه در سوره‌هاى غير مناسبى قرار گرفته‌اند و ترتيب نزول آنها رعايت نشده، به اجتهاد اصحاب در آن مواضع قرار گرفته‌اند.

مؤيد اين معنا روايتى است كه صاحب الاتقان‌[2] از ابن حجر نقل كرده كه گفته است: روايتى از على وارد شده كه بعد از درگذشت رسول خدا 6 قرآن را به ترتيب نزولش جمع آورى كرده است. اين روايت را ابن ابى داوود هم آورده‌[3] و مضمون آن از روايات مسلم و صحيح شيعه است.

اين بود آنچه كه ظاهر روايات اين باب بر آن دلالت مى‌كرد. ليكن عده زيادى اصرار دارند بر اينكه ترتيب آيات قرآنى توقيفى است، و آيات قرآن موجود در دست ما كه معروف است به قرآن عثمانى به دستور رسول خدا 6 ترتيب يافته كه دستور آن جناب هم به اشاره جبرئيل بوده. اين عده ظاهر رواياتى كه ذكر شد را تاويل نموده و گفته‌اند: جمعى كه صحابه كردند جمع ترتيبى نبوده، بلكه همان ترتيبى را كه بياد داشته‌اند در آيات و سوره‌ها رعايت نموده‌اند، و آن را در مصحفى ثبت كرده‌اند.

و حال آنكه خواننده محترم خوب مى‌داند كه كيفيت جمع اول كه در زمان ابو بكر اتفاق افتاد، و روايات آن را بيان مى‌كرد، صريحا اين تاويل را رد مى‌كند.

و چه بسا كه بعضى استدلال كرده‌اند بر مطلب فوق الذكر به اينكه مرتب بودن آيات عثمانى اجماعى است، هم چنان كه سيوطى در كتاب الاتقان‌[4] از زركشى دعوى آن را نقل كرده. و از ابى‌[5] جعفر بن زبير چنين آورده كه گفته است: در اين مورد اختلافى‌

[1] سوره بقره، آيه 281.

[2] ( 2 و 3) الاتقان، ج 1، 71.

[3] ( 2 و 3) الاتقان، ج 1، 71.

[4] ( 4 و 5) الاتقان، ج 1، ص 60.

[5] ( 4 و 5) الاتقان، ج 1، ص 60.