بطورى كه در الاتقان‌[1] آورده ابو داوود و حاكم و بيهقى و بزار از طريق سعيد بن جبير از ابن عباس نقل كرده‌اند. و ابن عباس گفته است: رسول خدا 6 نمى‌دانست چه وقت سوره تمام مى‌شود تا آنكه‌(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌) نازل گردد. و بزار اضافه كرده كه وقتى بسم اللَّه نازل مى‌شد معلوم مى‌گشت كه آن سوره خاتمه يافته و سوره ديگرى شروع شده است.

و نيز الاتقان از حاكم به طريق ديگر از سعيد از ابن عباس نقل كرده كه گفت: مسلمانان نمى‌دانستند سوره چه وقت و در كدام آيه تمام مى‌شود تا(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌) ديگرى نازل مى‌گرديد و چون نازل مى‌شد مى‌دانستند كه سوره تمام شده است‌[2] حاكم در باره اين روايت گفته است همه شرايط بخارى و مسلم را واجد است.

و نيز از وى به طريقى ديگر از سعيد از ابن عباس روايت كرده كه گفت: وقتى جبرئيل بر رسول خدا 6 نازل مى‌شد و(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌) را مى‌خواند، آن حضرت مى‌فهميد كه از اينجا سوره‌اى ديگر شروع مى‌شود[3]- حاكم روايت را صحيح دانسته است.

مؤلف: قريب به اين معنا در تعدادى از روايات ديگر و همچنين عين اين معنا از طرق شيعه از امام باقر (ع) روايت شده است.

و اين روايات بطورى كه ملاحظه مى‌فرماييد صريحند در اينكه ترتيب آيات قرآن در نظر رسول خدا 6 همان ترتيب نزول بوده، در نتيجه همه آيه‌هاى مكى در سوره‌هاى مكى و همه آيه‌هاى مدنى در سوره‌هاى مدنى قرار داده شده‌اند، جز آن سوره‌اى كه (فرضا) بعضى آياتش در مكه و بعضى ديگر در مدينه نازل شده و به فرضى هم كه چنين چيزى باشد حتما بيش از يك سوره نيست.

لازمه اين مطلب اين است كه اختلافى كه ما در مواضع آيات مى‌بينيم همه ناشى از اجتهاد صحابه باشد.

توضيح اينكه: روايات بى‌شمارى در اسباب نزول داريم كه نزول بسيارى از آيات كه در سوره‌هاى مدنى است در مكه و نزول بسيارى از آياتى كه در سوره‌هاى مكى است در مدينه معرفى كرده است. و نيز آياتى را مثلا نشان مى‌دهد كه در اواخر

[1] ( 1 و 2) الاتقان، و الدر المنثور، ج 1، ص 7.

[2] ( 1 و 2) الاتقان، و الدر المنثور، ج 1، ص 7.

[3] الاتقان، و الدر المنثور، ج 1، ص 7.