نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 129
و منشا اين اختلاف در
تفسير تبديل، اختلاف رواياتى است كه در تفسير اين آيه آمده است. و اختلاف روايات
در صورتى كه معتبر باشند، خود بهترين شاهد است بر اينكه ظاهر آيه شريفه مقصود
نيست، و اين روايات به عنوان مثل آمده است.
دقت كافى در
آياتى كه پيرامون تبديل آسمانها و زمين بحث مىكند اين معنا را مىرساند كه اين
مساله در عظمت به مثابهاى نيست كه در تصور بگنجد، و هر چه در آن باره فكر كنيم-
مثلا تصور كنيم زمين نقره و آسمان طلا مىشود و يا بلنديها و پستىهاى زمين يكسان
گردد و يا كره زمين يك پارچه نان پخته گردد باز آنچه را كه هست تصور نكردهايم.
و اين گونه
تعبيرها تنها در روايات نيست، بلكه در آيات كريمه قرآن نيز آمده است، مانند آيه(وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها)[1] و آيه(وَ سُيِّرَتِ الْجِبالُ فَكانَتْ سَراباً)[2] و آيه(وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ)[3]- البته در صورتى كه
مربوط به قيامت باشد- و همچنين آياتى ديگر، كه مانند روايات از نظامى خبر مىدهد
كه ربط و شباهتى به نظام معهود دنيوى ندارد، چون پر واضح است كه روشن شدن زمين به
نور پروردگارش غير از روشن شدن به نور آفتاب و ستارگان است. و همچنين سير و به راه
افتادن كوهها در آن روز غير از سير در اين نشاه است، زيرا سير كوه در اين نشاه
نتيجهاش متلاشى شدن و از بين رفتن آنست، نه سراب شدن آن، همچنين بقيه آيات وارده
در باب قيامت. و ما اميدواريم خداى سبحان توفيقمان دهد كه در اين معانى بحث مفصلى
ايراد كنيم- ان شاء اللَّه تعالى.
[معناى
بروز و ظهور خلق براى خداوند در روز قيامت(وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ
الْقَهَّارِ)]
و معناى
بروزشان براى واحد قهار با اينكه تمامى موجودات هميشه براى خداى تعالى ظاهر و غير
مخفى است، اين است كه آن روز تمامى علل و اسبابى كه آنها را از خدايشان محجوب
مىكرد از كار افتاده، ديگر آن روز، با ديد دنيائيشان هيچ يك از آن اسباب را كه در
دنيا اختيار و سرپرستى آنان را در دست داشت نمىبينند، تنها و تنها سبب مستقلى كه
مؤثر در ايشان باشد خداى را خواهند يافت، هم چنان كه آيات بسيارى بر اين معنا
دلالت دارد و مىرساند كه در قيامت مردم به هيچ جا ملتفت نشده و به هيچ جهتى روى
نمىآورند، نه با بدنهايشان و نه با دلهايشان، و نيز به احوال آن
[1] روشن گرديد زمين به نور پروردگارش. سوره زمر، آيه 69.
[2] و كوهها براه انداخته مىشوند تا سراب شوند. سوره نبا، آيه
20.
[3] و كوهها را مىبينى و جامدشان مىپندارى با اينكه چون ابرها
در حركتند. سوره نمل، آيه 88.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 12 صفحه : 129