به درگاه تو پناه دادم كه تو ما را از عبادت آنها بر حذر بدارى، لا جرم ما بندگانت به دو طائفه منقسم مى‌شويم: يكى گمراهان و منحرفين از راه توحيد، و يكى هم آنهايى كه خود را به دامن لطف تو انداخته‌اند كه در حفظ تو از بت‌پرستى دور باشند،(فَمَنْ تَبِعَنِي ...).

[مراد از تبعيت در جمله:(فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي) پيروى هم در اعتقاد و هم در عمل است‌]

و اگر در تفريع خود تعبير تبعنى را آورد، با اينكه اتباع به معناى پيروى در راه است، و همچنين كلمه اضلال را بكار برد كه آن هم اشاره به راه دارد بدين منظور است كه بفهماند مقصود از اتباع صرف پيروى در عقيده و اعتقاد به توحيد نيست، بلكه در راه او سير كردن و سلوك طريقه او كه اساسش اعتقاد به وحدانيت خداى سبحان است، و خود را به دامن خداى تعالى انداختن و در معرض او قرار دادن است تا او وى را از پرستش بتها دور بدارد.

مؤيد اين مطلب جمله‌(وَ مَنْ عَصانِي) است كه در مقابل جمله فمن تبعنى قرارش داده، چون در جمله مذكور عصيان را به خودش نسبت داده، نه به خدا، و نگفته است و من كفر بك- و هر كه به خدايى تو معتقد نباشد ، و نيز نگفته و من عصاك- و هر كه تو را عصيان كند ، هم چنان كه در جمله اول هم نگفت: فمن آمن بك- هر كه به تو ايمان آورد ، و يا فمن اطاعك- هر كه تو را اطاعت كند ، و يا فمن اتقاك- هر كس كه از تو بپرهيزد ، و امثال آن.

پس معلوم مى‌شود كه مقصود از پيروى او، پيروى از دين و دستورات شرع او است- چه دستورات مربوط به اعتقادات و چه مربوط به اعمال- هم چنان كه مقصود از عصيان او، ترك سيره و شريعت و دستورات اعتقادى و عملى اوست.

كانه خواسته است بگويد: هر كه در عمل به شريعت من و مشى بر طبق سيره من، مرا پيروى كند او به من ملحق است و به منزله فرزندان من خواهد بود، و من اى خدا از تو مسألت مى‌دارم مرا و ايشان را از اينكه بت بپرستيم دور بدار، و هر كه مرا در عمل به شريعتم نافرمانى كند و يا در بعضى از آنها عصيان بورزد، چه از فرزندانم باشد و چه غير ايشان، خدايا او را به من ملحق مفرما، و من از تو درخواست نمى‌كنم كه او را هم از شرك دور بدارى، بلكه او را به رحمت و مغفرت خودت مى‌سپارم.

از اين بيان چند نكته معلوم مى‌شود: يكى اينكه جمله‌(فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) تفسير جمله قبلى است كه عرض مى‌كرد(وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ). به اين معنا كه مراد از فرزندان را كه در آيه قبل بود توسعه و