شده است كه امام از آينده خبر ندهد، نه اينكه اگر خبر مى‌داد خداوند با محو و اثبات و بداء خود، او را تكذيب نموده، خلاف آنچه را كه او خبر داده بود پديد مى‌آورد، چون آن جناب از اين جهت در امن بود. بنا بر اين تعارضى ميان اين روايت و روايات قبلى نيست.

[رواياتى در مورد بداء و توضيحى در مورد اينكه حصول بداء مستلزم تغير علم خداى تعالى نيست‌]

و در همان كتاب از فضيل بن يسار از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود:

خداى تبارك و تعالى كتابى نوشته كه در آن تمامى آنچه بوده و خواهد بود ثبت شده، و آن را پيش روى خود نهاده، هر چه را بخواهد جلو مى‌اندازد و هر چه را بخواهد تاخير مى‌اندازد، هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات مى‌نمايد، هر چه را كه او بخواهد موجود مى‌شود، هر چيز را نخواهد نمى‌شود[1].

باز در همان كتاب از ابن سنان از ابى عبد اللَّه (ع) روايت كرده كه فرمود:

خداوند هر حادثه‌اى را كه بخواهد جلو مى‌اندازد و هر چه را بخواهد تاخير مى‌اندازد، هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات مى‌كند، و نزد اوست ام الكتاب. و نيز فرمود: هر چه را كه خدا بخواهد قبل از اينكه ايجادش كند در علمش موجود است، و هيچ چيزى براى او پيش نمى‌آيد مگر آنكه قبلا در علمش موجود بوده براى او چيزى بدون اطلاع و علم پيش نمى‌آيد[2].

مؤلف: روايات در باب بداء از ائمه (ع) بسيار زياد وارد شده، و با كثرتى كه دارد ديگر نبايد به گفته آنها كه گفته‌اند: خبر بداء خبر واحد است اعتناء نمود.

و اين روايت بطورى كه ملاحظه مى‌فرمائيد بداء به معناى علم بعد از جهل را نفى مى‌كند، و از نظر اين روايات علم خداى تعالى كه عين ذات اوست مانند علم ما مبدل به جهل نمى‌شود، بلكه بداء، به معناى ظهور امرى است از ناحيه خداى تعالى بعد از آنكه ظاهر مخالف آن بود. پس بداء عبارت است از محو اول و اثبات ثانى و خداى سبحان عالم به هر دو است.

و اين حقيقتى است كه هيچ صاحب عقلى نمى‌تواند انكارش كند، براى اينكه براى امور و حوادث دو وجود پيش بينى و تصور مى‌شود: يك وجود به حسب اقتضاى اسباب ناقص از قبيل شرط و يا علت و يا مانعى است كه قابل تخلف است، و يك وجود ديگرى بر حسب اقتضاى اسباب و علل تامه آن كه اين وجود بر خلاف وجود اول وجوديست ثابت و غير مشروط و غير متخلف.

و آن دو كتابى كه آيه مورد بحث معرفى مى‌كند، يعنى كتاب محو و اثبات و كتاب‌

[1] تفسير عياشى، ج 2، ص 216، ح 64.

[2] تفسير عياشى، ج 2، ص 218، ح 71.