آورده‌اند هنوز نمى‌دانند كه خدا هدايت كفار را نخواسته و اگر مى‌خواست همه مردم را هدايت مى‌كرد؟ و آيا هنوز از هدايت و ايمان كفار مايوس نشده‌اند؟

آن گاه به منظور اختصار، معناى علم در ياس تضمين شده و از متعلق علم تنها جمله شرطيه يعنى‌(لَوْ يَشاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعاً) به آن نسبت داده شده است.

3- بعضى ديگر گفته‌اند: جمله‌(أَ فَلَمْ يَيْأَسِ) همان معناى ظاهرى خود را دارد و متضمن معناى علم نيست، و جمله‌(أَنْ لَوْ يَشاءُ اللَّهُ) هم مربوط به آن نيست، بلكه متعلق است به جمله آمنوا ، البته با تقدير حرف باء، و متعلق ييأس هم محذوف شده، و تقدير كلام چنين است: ا فلم ييئس الذين آمنوا بان لو يشاء اللَّه لهدى الناس جميعا من ايمانهم يعنى:

آيا هنوز مايوس نشده‌اند آنها كه ايمان دارند به اينكه اگر خدا بخواهد همه مردم را هدايت مى‌كند از اينكه كفار ايمان آورند؟

اين بود سه وجهى كه در معناى آيه گفته شده، و از همه معتدل‌تر وجه وسطى است. و به هر حال، آيه شريفه خالى از اشاره به اين نكته نيست كه مؤمنين آرزو مى‌كردند شايد كفار ايمان بياورند و شايد هم اين اميد ايشان ناشى از گفتار كفار بود كه مى‌گفتند:(لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ)، لذا پيش خود اميدوار شدند كه شايد آيتى غير از قرآن نازل بشود و در نتيجه كفار ايمان بياورند و لذا از رسول خدا 6 درخواست كردند كه خواسته كفار را اجابت كند. خداى تعالى با آيه مورد بحث، و در آيات ديگرى در كلام مجيدش ايشان را از ايمان آوردن آنان مايوس نمود. و اين گونه آيات هم در مكه و هم در مدينه نازل شده، مانند، آيه شريفه سوره يس كه مكى است و مى‌فرمايد:(سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ)[1] و آيه ششم سوره بقره كه مدنى است و مى‌فرمايد:(إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ)[2](وَ لا يَزالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِما صَنَعُوا قارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيباً مِنْ دارِهِمْ حَتَّى يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعادَ).

سياق آيات شهادت مى‌دهند بر اينكه منظور از جمله‌(بِما صَنَعُوا) همان كفر ورزيدنشان به رحمان، در قبال دعوت حقه اسلام است. و كلمه قارعه به معناى مصيبتى‌

[1] يكسان است بر ايشان چه انذارشان بكنى و چه انذارشان نكنى ايمان نمى‌آورند. سوره يس، آيه 10.

[2] كافران را يكسان است بترسانى يا نترسانى ايمان نمى‌آورند. سوره بقره، آيه 6.