ارزش علمى قائل نيستند كه در باره حقيقت و ارتباطش با حوادث خارجى بحث كنند، مگر عده‌اى از روانشناسان ايشان كه به شان آن اعتنا ورزيده عليه دسته اول به پاره‌اى از رؤياهاى صحيح استدلال كرده‌اند، كه از حوادث آينده و يا امور پنهانى بطور شگفت‌آورى خبر داده، بطورى كه ممكن نيست حمل بر اتفاق و صرف تصادف نمود، و اينگونه خوابها آن قدر زياد و بطرق معتبر نقل شده كه ديگر نمى‌توان در باره آنها ترديد كرد، و اين دسته، از اينگونه خواب‌ها كه گفتيم (بطور اعجاب آورى از آينده و يا امور پنهانى خبر داده) در كتب خود نقل كرده‌اند.

2- رؤيا داراى حقيقت است‌

هيچ يك از ما نيست كه در زندگى خود خوابهايى نديده باشد كه به پاره‌اى امور پنهانى و يا مشكلات علمى و يا حوادث آينده از خير و شر دلالت نكرده باشد، آرى از هر كه بپرسى يا خودش چنين رؤياهايى داشته، و يا از ديگران شنيده، و چنين امرى را نمى‌توان حمل بر اتفاق كرد و گفت كه: هيچ ارتباطى ميان آنها و تعبيرشان نيست، مخصوصا خوابهاى صريحى كه اصلا احتياج به تعبير ندارد.

البته اين هم قابل انكار نيست كه رؤيا امرى است ادراكى، كه قوه خيال در آن مؤثر و عامل است، و اين قوه از قواى فعالى است كه دائما مشغول كار است، بسيار مى‌شود كه عمل خود را از جهت اخبارى كه از ناحيه حس لامسه و يا سامعه و امثال آن وارد مى‌شود ادامه مى‌دهد، و بسيار هم مى‌شود كه صورتهايى بسيط و يا مركب، از صورتها و يا معناهايى كه در خزينه خود دارد گرفته و آنها را تحليل مى‌كند، مانند تفصيلى كه در صورت انسان تام الخلقه هست گرفته به يك يك اعضاء، از قبيل سر و دست و پا و غير آن تجزيه و تحليل مى‌كند، و يا بسائط را گرفته تركيب مى‌نمايد، مثلا از اعضايى كه جدا جدا در خزينه خود دارد انسانى مى‌سازد.

حال بسيار مى‌شود كه آنچه تركيب كرده با خارج مطابقت مى‌كند، و بسيار هم مى‌شود كه مطابقت نمى‌كند، مانند اين كه انسانى بى‌سر، و يا ده سر بسازد.

و كوتاه سخن اينكه اسباب و عوامل خارجى كه محيط به بدن آدمى است، از قبيل حرارت و برودت و امثال آن، و همچنين عوامل داخلى كه بر آن عارض مى‌شود از قبيل مرض و ناملايمات و انحرافات مزاج و پرى معده و خستگى و غير آن، همه در قوه مخيله و در نتيجه در خوابها تاثير مى‌گذارد.

و لذا مى‌بينيم كسى كه (در بيدارى و يا در خواب) حرارت و يا برودت شديد در او اثر