(أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ ...) كلمه أم دو قسم است: يكى متصله مثل اينكه بگوئيم: أ هذا زيد ام عمرو- آيا اين شخص زيد است و يا عمرو قسم دوم منقطعه كه به معناى بلكه است، و در آيه مورد بحث به معناى دوم آمده مى‌فرمايد: بلكه مى‌گويند او خودش قرآن را ساخته و پرداخته و به خدا افتراء بسته ، و ضمير ها در كلمه افتراه و كلمه مثله به قرآن بر مى‌گردد. و اينكه فرموده:

بگو اگر چنين است سوره‌اى مثل قرآن بياوريد خود شاهد بر اين است كه كلمه قرآن همانطور كه بر همه اين كتاب آسمانى اطلاق مى‌شود بر سوره‌اى از آن نيز اطلاق مى‌شود، هم كثير آن قرآن است و هم قليلش.

و معناى آيه اين است: به كسانى كه مى‌گويند افتراه بگو: اگر شما در اين ادعايتان صادقيد يك سوره به مثل اين قرآن كه به قول شما افتراء شده بياوريد، حتى اگر نتوانستيد خود به تنهايى اين كار را انجام دهيد، مى‌توانيد از تمامى خلائق تا آنجا كه دسترسى داريد كمك بگيريد، چون اگر اين قرآن كلامى باشد مفترى، قهرا كلامى از كلام‌هاى بشرى خواهد بود و بايد بشر بتواند مثل آن را بياورد.

[تحدى قرآن كريم به اينكه سوره‌اى مانند قرآن بياوريد اختصاص به سور معينى ندارد]

و خواننده محترم توجه دارد كه اين آيه شريفه تحدى روشنى است، آن هم تحدى به آوردن يك سوره هر قدر هم كه كوچك باشد، چون كلمه سوره هم به سوره طويل اطلاق مى‌شود، و هم به سوره قصير و كوتاه.

و از اينجا روشن مى‌شود كه اولا تحدى‌اى كه در اين آيه شده تحدى به سوره معينى نيست، چون منظور مشركين از اينكه گفتند: آن را به خدا افترا بسته جاى معينى از قرآن نبوده، بلكه منظورشان همه قرآن بوده، و قرآن كريم آنان را تكليف كرده به اينكه يك سوره بياورند كه مثل همين قرآنى باشد كه مى‌گويند به خدا افتراء بسته شده، و معلوم است كه منظور آنان اين است كه همه قرآن به خدا افتراء بسته شده، نه بعض معينى از آن.

پس نبايد به گفته بعضى از مفسرين‌[1] گوش داد كه گفته‌اند: نكره آوردن- يعنى بدون الف و لام آوردن كلمه- سوره به منظور تعظيم و يا تنويع بوده و منظور اين است كه كفار سوره‌اى بياورند كه شبيه باشد به سوره‌اى از سوره‌هايى كه در آن داستان انبياء و اخبار تهديدآميز دنيايى و آخرتى آمده، نه سوره‌اى كه مشتمل بر امر و نهى باشد، زيرا كسى كه افتراء مى‌بندد خبرى را به دروغ به خداى تعالى نسبت مى‌دهد، و امر و نهى كه خود از مقوله انشاء است افتراء بستنى‌

[1] تفسير المنار، ج 11، ص 369.