پس براى هر يك مدبرى است شفيع و واسطه بين او و خداى تعالى و ما آن مدبرها را مى‌پرستيم، و چون خود آنها را نمى‌بينيم به دست خود بت‌هايى كه از نظر قيافه نمايشگر صفات آن مدبرها باشد مى‌تراشيم و آنها را عبادت مى‌كنيم تا رب و مدبرهايى كه اين بت‌ها سنبل آنهايند ما را به درگاه خدا نزديك سازند.

و كوتاه سخن، منطق مشركين اين است كه منتهى شدن تدبيرهاى مختلف به مدبرهاى گوناگون ايجاب مى‌كند كه غير خداى تعالى ارباب گوناگون بسيارى وجود داشته باشد.

[احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت به اينكه تنها مدبر امور مردم و امور عالم پروردگار يگانه است‌]

و آيه شريفه اين حجت مشركين را از اين راه رد مى‌كند كه همه تدبيرهاى مختلف به خداى تعالى منتهى مى‌شود، (و به جاى اينكه وجود اين تدبيرها دلالت كند بر وجود مدبرهاى مختلف، بر عكس) دلالت مى‌كند بر وحدت مدبر، و اينكه رب همه چيزها و مدبر كل جهان خداى سبحان است، (چون وجود مدبرهاى مختلف باعث اختلال تدبير همه آنها و در آخر انهدام نظام عالم است). پس، آيه شريفه مشركين را خطاب مى‌كند به اينكه خود شما اعتراف داريد به اينكه آنچه از تدبير كه مختص به عالم انسانى است و آنچه از تدبير كه عمومى است، هم عالم شما انسانها را شامل است و هم كل جهان را و بالآخره منتهى به خداى سبحان است، پس بايد قبول كنيد كه مدبر امر شما و امر كل جهان نيز همو است، پس هيچ ربى سواى او وجود ندارد.

خداى تعالى در اين احتجاج نخست به تدابير خاص عالم انسانى اشاره نموده و فرموده:

(قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ) و آن گاه به شمردن تدابير عمومى و عالمى ختم نموده، مى‌فرمايد:(وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ). و از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه منظور از جمله‌(أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ)، تدبير خاص به عالم انسانى باشد كه در اين صورت مقصود مالكيت سمع و ابصارى خواهد بود كه افراد انسان داراى آنند. و همچنين مقصود از اخراج زنده، اخراج انسان زنده از انسان مرده و به عكس خواهد بود، و ما قبلا بيان كرديم كه حيات مخصوص به انسان عبارت است از اينكه انسان، داراى نعمت عقل و دين باشد، پس منظور از اخراج انسان زنده از مرده و به عكس اين است كه خداى تعالى از انسانى بى عقل و دين انسانى داراى عقل و دين و داراى سعادت انسانيت خارج مى‌كند، و به عكس از انسانى داراى سعادت انسانيت انسانى خارج مى‌سازد كه فاقد آن است.

بنا بر اين خداى سبحان در اين آيه، حجت بر توحيد خدا در ربوبيت را به رسول گرامى خود تلقين مى‌كند و دستور مى‌دهد كه به صورت سؤال به مشركين بگويد: (مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ‌)- كيست كه شما را از آسمان و زمين روزى مى‌دهد از آسمان (در تحت نظامى‌