پس چنين كسى كه اينگونه اعمالى را انجام مى‌دهد مى‌خواهد وسيله‌اى به درگاه خدا برده و به آيه شريفه‌(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ)[1] عمل كرده باشد، پس اين خود خداى تعالى است كه ابتغاء وسيله به آن حضرات را تشريع كرده و دوست داشتن آنان و تعظيمشان را واجب فرموده و همين دوستى و تعظيم را وسائلى به درگاه خود قرار داده است و معنا ندارد كه خداى تعالى محبت به چيزى و تعظيم آن را واجب كند و در عين حال آثار آن را تحريم نمايد. بنا بر اين هيچ مانعى در اين كار نيست كه كسى از راه دوستى انبياء و امامان الهى و تعظيم امر آنان و ساير آثار و لوازمى كه براى محبت و تعظيم هست به درگاه خدا تقرب بجويد، البته اين در صورتى است كه دوستى و تعظيم و بوسيدن ضريح و ساير آثار محبت، جنبه توسل و استشفاع داشته باشد نه اينكه اين امور و اين اشخاص را مستقل در تاثير بداند و يا اين اعمال جنبه پرستش داشته باشد.

[فرق بين شرك و استشفاع‌]

و ثانيا از فرقى كه بين شرك و استشفاع هست غفلت ورزيده‌اند، و به عبارتى ساده‌تر اينكه نتوانسته‌اند فرق بگذارند بين اينكه كسى غير خدا را بپرستد تا او نزد خدا شفاعتش كند و يا به خدا نزديكش كند و بين اينكه تنها خدا را بپرستد و غير خدا را شفيع درگاه او قرار دهد و با دوستى كردن به غير خدا به درگاه خدا تقرب بجويد، كه در فرض اول به غير خداى تعالى استقلال داده و عبادت را خالص براى غير خدا كرده كه اين خود شرك ورزيدن در عبوديت است و در صورت دوم استقلال را فقط و فقط به خداى تعالى داده و او را مخصوص به عبادت كرده و احدى را شريك او قرار نداده است.

و اگر خداى تعالى مشركين را مذمت فرموده، براى اين است كه گفته بودند:(ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‌)[2] كه اين گفتارشان ظاهر در اين است كه به غير خدا استقلال داده‌اند و در عبادت تنها همان غير خدا را در نظر مى‌گيرند نه خداى تعالى را و اگر گفته بودند: ما تنها خدا را مى‌پرستيم و در عين حال از ملائكه و يا رسولان و اولياى خدا اميد داريم كه با اذن خدا ما را شفاعت كنند و كمبود ما را جبران نمايند. و يا گفته بودند: ما به اين نامبردگان توسل مى‌جوييم و آنان را به درگاه خدا وسيله قرار مى‌دهيم و شعايرش را تعظيم مى‌كنيم و اوليايش را دوست مى‌داريم، هرگز مشرك نبودند بلكه شركاى آنان همان جنبه را مى‌داشت كه كعبه در اسلام دارد يعنى وجهه عبوديت آنان واقع مى‌شد نه معبود، همانطور كه كعبه وجهه عبوديت مسلمين است نه معبود آنان بلكه مسلمين خداى تعالى را روبروى آن‌

[1] اى اهل ايمان از خدا بترسيد و به او توسل جوييد. سوره مائده، آيه 35

[2] ما غير خدا را مى‌پرستيم تا آنها ما را به خداى تعالى نزديك كنند. سوره زمر، آيه 3