به بقاى تو سوگند تنها به فتح خوانده مى‌شود.

و اين آيه شريفه متضمن رد اولين شق از درخواست مشركين است كه گفتند:(ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا ...)، و معناى آيه مورد بحث بطورى كه سياق هم بر آن معنا كمك مى‌كند اين است: آوردن قرآن به دست من نيست، اختيار آن به مشيت خدا است، چون من رسولى بيش نيستم، و اگر خداى تعالى مى‌خواست قرآنى ديگر نازل كند و اين قرآن را نمى‌خواست، نه نوبت به آن مى‌رسيد كه من اين قرآن را بر شما تلاوت كنم، و نه خداى تعالى شما را به فرستادن اين قرآن آگاه مى‌كرد، به شهادت اينكه من قبل از نزول اين قرآن سالها در بين شما زندگى كردم و با شما معاشرت و شما با من معاشرت داشتيد، من با شما و شما با من خلط و آميزش داشتيم و همه شاهديد كه در آن سالهاى دراز خود من از اينكه قرآنى بسويم وحى خواهد شد خبر نداشتم، و اگر اختيار نازل كردن قرآن به دست من بود از همان اوائل زندگى آن را مى‌آوردم، و از اوائل زندگيم آثار و نشانه‌هايى از كار امروزم براى شما ظاهر مى‌شد، پس معلوم است كه در امر قرآن هيچ چيزى به من واگذار نشده، امر قرآن فقط و فقط به دست خداى تعالى و قدرت و مشيت او است، و مشيتش تعلق گرفته به اينكه اين قرآن را نازل كند، نه غير اين را، پس چرا تعقل نمى‌كنيد؟

[شدت شناعت ظلم بستگى به عظمت مورد ظلم دارد و ظلمى بالاتر از افتراء بستن به خدا يا تكذيب آيات او نيست‌]

(فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‌ عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِآياتِهِ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ) اين جمله استفهامى است انكارى، به ظاهر مى‌پرسد كيست كه چنين و چنان باشد و ليكن معنايش اين است كه احدى نيست كه ستمكارتر و مجرم‌تر از اين دو طايفه باشد:

طايفه‌اى كه به دروغ بر خدا افتراء مى‌بندد، و طايفه‌اى كه آيات خداى را تكذيب مى‌كند، براى اينكه ظلم در حق همه افراد، زشتى يكسان ندارد، هر قدر مورد ظلم عظيم‌تر باشد زشتى آن نيز عظيم‌تر است، و اگر ظلمى باشد در خصوص مقام پروردگار قهرا شديدترين ظلم، و مرتكب آن ظالم‌ترين ظالمان خواهد بود.

از ظاهر سياق و زمينه كلام بر مى‌آيد كه اين آيه تكميل احتجاج در دو آيه قبل است، و معناى مجموع آيات اين است: من پيشنهادى را كه شما به من كرديد اجابت نمى‌كنم، چون آوردن قرآنى ديگر و يا تبديل آيات اين قرآن كار من نيست و من حقى در آن ندارم، و به فرضى كه چنين كارى بكنم ستمكارترين مردم خواهم بود و شديدترين جرم را مرتكب شده‌ام و مجرمين روى رستگارى نمى‌بينند، به اين جهت ستمكارترين مردم خواهم بود اگر قرآن را مبدل كنم و بعضى از مواضع آن را كه مورد پسند شما نيست تغيير دهم به خداى تعالى افتراء بسته‌ام، و هيچ ظالمى ظالم‌تر از كسى كه به خدا دروغ ببندد نيست، و اگر اين قرآن را به حال خود