[1].

(هُوَ رَبُّكُمْ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ)- اين جمله تعليل مى‌كند جمله‌(وَ لا يَنْفَعُكُمْ نُصْحِي) را، كه بنا بر اين معناى مجموع دو جمله چنين مى‌شود: خيرخواهى من فايده‌اى به حال شما ندارد، براى اينكه او رب شماست و امر تدبير شما به دست او است، و شما به سوى او باز مى‌گرديد ممكن هم هست تعليل باشد براى هر دو آيه يعنى از جمله‌( إِنَّما يَأْتِيكُمْ بِهِ اللَّهُ إِنْ شاءَ) ...(يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ ) كه بنا بر اين معناى حاصل از دو آيه چنين مى‌شود: زمام تدبير امور بندگان به دست رب آنان است كه رب همه عالميان است، ربى كه همه امور به او راجع است، و رب شما همان اللَّه تعالى است، اگر او بخواهد آن عذاب را بر سرتان بياورد مى‌آورد و شما را منقرض مى‌كند، و اگر او بخواهد شما را اغواء كند و سپس عذاب نمايد در خيرخواهى من هيچ سودى براى شما نيست.

[وجوه ديگرى كه در معناى جمله:(إِنْ كانَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ) گفته شده است‌]

اين بود نظريه ما در معناى جمله‌(إِنْ كانَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ)، ولى مفسرين در تفسير آن مرتكب تاويل‌هايى شده‌اند كه از آن جمله گفته‌اند:[2] معنايش اين است كه خداى تعالى شما را در برابر كفرتان عقاب مى‌كند، و در اينجا عقاب را اغواء خوانده، هم چنان كه در سوره مريم عذاب را غى خوانده و فرموده:(فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا)[3].

و از آن تاويل‌ها يكى ديگر اين است كه مراد: ان كان اللَّه يريد عقوبة اغوائكم الخلق و اضلالكم اياهم است، يعنى اگر خدا بخواهد شما را در برابر اينكه خلق را اغواء كرده و از راه منحرف نموديد عقاب كند، و در توجيه اين تاويل خود گفته‌اند: در عرب رسم است كه نام معاقب عليه و گناه را بر سر عقوبت مى‌گذارند، و از همين باب است كه در قرآن كريم فرموده:(اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ)[4]، كه معنايش اللَّه يعاقبهم على استهزائهم- خدا در برابر استهزايشان آنها را عقاب مى‌كند است.

و نيز از همين باب است آيه شريفه‌(وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ)[5] كه تقدير و يا معنايش و مكروا و عذبهم اللَّه على مكرهم است، يعنى آنان نيرنگ كردند، و خداى تعالى در برابر

[1] ما باعث شديم تا آنها به رفيقان و يارانى از شيطانها برخورد كنند و آن شيطانها امر دنيا و آخرت آنان را در نظرشان بطور دلخواه زينت دهند و در نتيجه فرمان هلاكتشان حتمى شود. سوره فصلت، آيه 25

[2] مجمع البيان، ط بيروت، ج 3، ص 145.

[3] به زودى عقاب را ديدار خواهند كرد. سوره مريم، آيه 59

[4] سوره بقره، آيه 15.

[5] سوره آل عمران، آيه 54.