بعضى‌[1] گفته‌اند: منظور از شاهد، قرآن است، و بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند جبرئيل است كه قرآن را بر رسول خدا 6 مى‌خواند. و شايد اين مفسر احتمال خود را از آيه زير گرفته كه سخن از شهادت ملائكه بر حقانيت قرآن دارد:(لكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِما أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَ الْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ)[3].

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: شاهد فرشته‌اى است كه رسول خدا 6 را تسديد، و قرآن را حفظ مى‌كند. و چه بسا اين مفسر احتمال خود را به نوعى مستند به همان آيه سوره نساء كرده است.

بعضى‌[5] ديگر گفته‌اند: شاهد خود رسول خدا 6 است، به دليل اينكه خود خداى تعالى آن جناب را شاهد خوانده و در كلام مجيدش فرموده:(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِيراً)[6]. بعضى‌[7] ديگر گفته‌اند: منظور از جمله:( شاهِدٌ مِنْهُ‌)- شاهدى از او زبان آن حضرت است، كه آن جناب قرآن را با آن مى‌خواند.

بعضى‌[8] ديگر گفته‌اند: شاهد، على بن ابى طالب (ع) است، كه بر طبق اين نظريه رواياتى چند از طرق شيعه و اهل سنت وارد شده.

و دقت در سياق آيه و ظاهر جملات آن كافى است كه خواننده، به بطلان وجوه نامبرده حكم كند- غير از وجهى كه نظر ما بود- و ديگر حاجت به آن نيست كه ما گفتار را در رد آن وجوه طول دهيم و به بحث و مناقشه در آنها بپردازيم.

(وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسى‌ إِماماً وَ رَحْمَةً)- ضمير در كلمه من قبله به موصول در جمله قبل يعنى جمله ا فمن ... بر مى‌گردد، احتمال دومى كه در ضمير يتلوه داديم اينجا نيز

[1] تفسير كشاف، ج 2، ص 385، مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 130( به نقل از ابى مسلم).

[2] مجمع البيان، ج 3، جزء 11، ص 130( به نقل از ابن عباس و مجاهد و زجاج).

[3] ليكن خدا گواه است به آنچه به سويت نازل كرد، و اينكه آنچه نازل كرده به علم خود نازل كرده كه ملائكه شاهد و ناظر بودند. سوره نساء، آيه 166

[4] مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 130( به نقل از مجاهد).

[5] تفسير مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 130.

[6] اى پيغمبر بدرستى كه ما تو را فرستاديم در حالى كه شاهد و بشارت دهنده و انذار كننده مى‌باشى. سوره احزاب، آيه 45

[7] مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 130( به نقل از محمد بن حنفيه و حسن و قتاده)

[8] مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 130( به نقل جبائى)، و تفسير طبرى، ج 12، ص 11.