كه به امتش خبر دهد كه آنچه در امت‌هاى گذشته جارى شده بود در اين امت نيز جارى خواهد شد و اين امت هيچگونه امتياز و استثنايى از اين كليت ندارد. چيزى كه هست رسول خدا 6 در آنچه كه خداى تعالى تلقينش كرده چيزى براى پاسخ از سؤال مشركين كه پرسيده بودند وقت عذاب كى است بيان نفرموده و تنها اين را فرموده كه قضاى الهى حتمى است و اين امت (نيز مانند ساير امت‌ها) عمر و اجلى دارد ، همانطور كه يك فرد از انسان عمرى دارد و بعد از تمام شدن عمرش اجلش فرا مى‌رسد. و اما اينكه زمان نزول آن اجل كى است بطور عجيبى مبهم گذاشت. و هيچ اشاره‌اى به آن نفرمود. و ما در سابق در تفسير آيه‌(وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ)[1] گفتيم كه اين آيه خالى از اشعار و اشاره به اين معنا نيست كه امت اسلام بعد از رحلت رسول خدا چيزى نمى‌گذرد كه نعمت استغفار از آنان گرفته مى‌شود و آن وقت است كه عذاب بر آنان نازل مى‌شود. و باز در سابق گفتيم كه شواهد همه دلالت دارد بر اينكه اين آيه (يعنى آيه سوره انفال) مثل همه سوره انفال در مدينه نازل شده، پس آيات مورد بحث كه در مكه نازل شده قبل از آن بوده، و آن آيات نسبت به اين آيات جنبه شرح و توضيح را دارد. در سوره انفال آنچه در اينجا مبهم ذكر شده توضيح داده، و اين خبر كه امت اسلام چنين و چنان مى‌شود يكى از اخبار غيبى قرآن كريم است.

ولى بعضى از مفسرين‌[2] داستان عذابى كه خداى تعالى در اين آيات ذكر فرموده حمل بر عذاب آخرت كرده‌اند، در حالى كه زمينه اين آيات با چنين حملى مساعدت ندارد.

(وَ إِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلى‌ ما يَفْعَلُونَ) اصل كلمه‌(إِمَّا نُرِيَنَّكَ) ان نرك- اگر نشانت دهيم ، بوده دو چيز بر آن اضافه شده يكى حرف ما ، و ديگرى نون تاكيد ثقليه.[3] و ترديد، بين نشان دادن، و بين توفى و قبض‌

[1] سوره انفال، آيه 33

[2] تفسير ابن كثير، ج 3، ص 506.

[3] در اينجا ممكن است اين سؤال به ذهن خواننده برسد كه در زمينه ترديد، نون تاكيد ثقيله كه خاصيتش تاكيد مضمون كلمه است چه معنا دارد؟ پاسخ اين سؤال به نظر من اين است كه آيه شريفه مى‌خواهد بفرمايد: حتى در حال حيات تو نيز قسمتى از آن عذاب را كه بعد از وفات تو بر امتت نازل خواهيم كرد بر آنان نازل مى‌كنيم، و حتما و بطور يقين نازل مى‌كنيم. و همين طور هم شد، زيرا عذابى كه خداى تعالى بعد از رحلت رسول گراميش بر امت اسلام نازل فرمود نطفه‌اش در حال حيات آن جناب منعقد شد، آن زمان كه حادثه عقبه را در مراجعت رسول خدا6 از حجة الوداع بوجود آوردند، و آن زمان كه نگذاشتند رسول خدا6 آنچه را كه مى‌خواست براى امت بنويسد، منشا همه انحرافها و گمراهى‌ها و محروميت‌ها آن روز آغاز شد اللهم العن اول ظالم ظلم حق محمد و آل محمد و آخر تابع له على ذلك اللهم العنهم جميعا پس، آوردن نون تاكيد ثقيله براى افاده اين نكته بوده هم چنان كه در داستان آدم( ع) آنجا كه به وى فرمود: (اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً) دنبالش فرمود: (فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً‌) اگر از ناحيه من براى شما هدايتى و دينى آمد كه حتما و قطعا خواهد آمد چنين و چنان كنيد.

مترجم