وجهه، طرف یک راه مى‌روند، اینها را در این ماه محرم، خطبا و علما در سرتاسر کشور مى‌تواند بسیج کند براى یک مسأله. این جنبه سیاسى این مجالس بالاتر از همه جنبه دیگرى است که هست، بیخود بعضى از ائمه ما نمى‌فرمایند که براى من در منابر روضه بخوانند، بیخود نمى‌گویند ائمه ما به اینکه هر کس که بگرید، بگریاند یا صورت گریه، گریه کردن به خودش بگیرد اجرش فلان و فلان است. مسأله، مسأله گریه نیست، مسأله، مسأله تباکى نیست، مسأله، مسأله سیاسى است که ائمه ما با همان دید الهى که داشتند، مى‌خواستند که این ملت‌ها را با هم بسیج کنند و یکپارچه کنند، از راه‌هاى مختلف، اینها را یکپارچه کنند تا آسیب پذیر نباشند. مسائل اسلام، مسائل سیاسى است و سیاستش غلبه دارد بر چیزهاى دیگرش. اجتماعاتى که اسلام بعضى‌اش را فرض کرده است، واجب کرده است و بعضى‌اش را به طور استحباب و مبالغه در استحبابش کرده است اینها یک مسائل سیاسى است. قضیه مکه یک مسأله، اجتماع در مکه در این محافل مختلف با این یکپارچگى مردم که از همه بلاد مسلمین واجب شده است که بیایند در آنجا، بروند چه بکنند، خدا که احتیاج به عبادت من و تو ندارد. خداى تبارک و تعالى مى‌خواهد که مردم را مجتمع کند، واجب کرده است که اینها را، جمع بشوند در آنجا و مسائل اسلام را طرح کنند و حل کنند.

مع الاسف در اثر بى اطلاعى ماها، در مکه مجتمع مى‌شوند لکن به مسائل خودشان درست‌رسند. حالا اخیراً یک قدرى بهتر شده است، لکن اگر مسلمین در یک همچو مجلس بزرگى که از تمام دنیا مجتمع شده است و هیچ قدرتى نمى‌تواند اینطور مجلس را درست بکند، دولت‌ها هر چه زحمت بکشند یک عده‌اى از مملکت خودشان را مى‌توانند یک جایى جمع کنند یا از چند تا مملکت. خداى تبارک و تعالى مردم را، موثرها را برایشان فرض کرده است که مجتمع بشوند در آن مجالسى که در مکه هست و همه با هم آنجا جمع بشوند و نکته سیاسى این اجتماع این است که اولاً خودشان مطلع بشوند از حالات هم، تفاهم کنند با هم، برادر باشند با هم برادرى کنند با هم و مسائل بلاد خودشان، ممالک خودشان را طرح کنند در آنجا و چاره جویى کنند براى مسائل خودشان. ما اگر همین حج را به آن معنایى که روح حج اقتضا مى‌کند عمل مى‌کردیم، این گرفتارى‌هاى زیادى که براى مسلمان‌ها پیش آمده است، پیش نمى‌آمد. اگر دولت‌هاى اسلامى واقعاً به خود مى‌آمدند، توجه مى‌کردند که یک همچو محفل بزرگى که خداى تبارک و تعالى بر ما لازم کرده است، بر عددى از ما الزام کرده است و بر همه مستحب کرده است که آنجا برویم، این دولت‌ها، وسائلش را فراهم مى‌کردند و ملت‌هائى که مى‌رفتند آنجا با دست باز با هم ملاقات مى‌کردند، با هم دردهاى بلاد خودشان را میان مى‌گذاشتند، گرفتارى‌هائى که از قدرت بزرگ براى آنها پیش مى‌آمد و پیش مى‌آید، طرح مى‌کردند، گفتگو مى‌کردند و بر مى‌گشتند به محال خودشان و تبلیغ مى‌کردند مسائل را، اگر دولت‌ها، دولت‌هائى بودند که توجه داشتند به این مسائل و نمى‌خواستند که زیر بار قدرت‌هاى بزرگ باشند و مى‌فهمیدند لذت اینکه یک حکومت بر یک جامعه بیدار بشود از یک حکومت بر یک جامعه‌اى که هیچ خبر از هیچ چیز ندارد، بهتر است. از زیر بار بیرون آمدن از ابر قدرت‌ها ولو هر جور مصیبت هم براى ملتهاى ما