مثالهاى متعدّدى براى روشن شدن حقيقت تقوا بيان كرده‌اند، كه هر كدام در جاى خود به فهم اين مطلب كمك مى‌كند. امّا ما مثال متفاوتى در نظر گرفته‌ايم كه مطلب را روشن‌تر مى‌كند. توجّه كنيد:

شخصى سوار بر اسب سركش يا شتر وحشى سركشى مى‌شود كه افسار و مهارى ندارد. اين مركب ممكن است در يك پرتگاه صاحب خود را پرت كند، وممكن است شروع به فرار كند و سوار خود را بر زمين بكوبد. براى كنترل اين مركب سوارى افسار و مهارى بر سر او مى‌زنند كه اين مهار در بين عربها بر دو گونه است. يك نوع آن افسارى است كه از قطعه‌اى آهن تشكيل شده كه در دهان مركب قرار مى‌گيرد و طنابى به آن بسته مى‌شود و سر طناب به دست سوار داده مى‌شود. هر زمان مركب چموشى كند طناب را مى‌كشد، تا مركب بايستد و چون آهنى كه در دهان مركب قرار گرفته با كشيدن، مركب را بسيار ناراحت مى‌كند، مركب متوقّف مى‌شود. عربها اين نوع افسار را «لجام» مى‌نامند. نوع ديگر به اين شكل است كه بينى شتر را سوراخ كرده، و ريسمانى را از آن عبور داده، و سر طناب را به دست سواركار مى‌دهند. هر زمان اراده كرد شتر را متوقّف كند آن را مى‌كشد، و چون شتر احساس درد شديدى مى‌كند مى‌ايستد. اين نوع مهار در عرف عرب «زمام» ناميده مى‌شود.

تقوا بسان «لجام» و «زمام» و عقل آدمى بسان «راكب» و «سواركار» و نفس انسان همانند آن «مركب» است. اگر انسان تقوا داشته باشد هر زمان كه نفس بخواهد سركشى كند و به سوى گناه برود عقل با استفاده از زمام و لجام تقوا آن را متوقّف و مهار مى‌كند.

با اين مثال هم حقيقت تقوا روشن مى‌شود، و هم اهميّت آن بيش از پيش معلوم مى‌گردد. با توجّه به آنچه كه گفته شد مى‌توان تقوا را در يك جمله كوتاه تعريف كرد:

«تقوا وسيله بازدارنده نفس سركش است».