به اين وسيله و ابزار مسطر گفته مى‌شود. طبق اين احتمال خداوند به اين وسيله قسم ياد كرده است. قسم به قلم و آنچه بوسيله آن سطرها و نوشته‌ها را منظّم مى‌كنند، تا قلم از مسير مستقيم انحراف و اعوجاج پيدا نكند.

ج) منظور از ما يسطرون، «ما يسطرون فيه» است، يعنى كاغذى كه بر روى آن مى‌نويسند. قسم به قلم و قسم به كاغذى كه بر روى آن نوشته مى‌شود.

د) منظور «ما يسطرون به» است، يعنى جوهرى كه به كمك آن خط نوشته مى‌شود؛ قسم به قلم و مركب.

و بعيد نيست كه همه اينها در معناى ما يسطرون جمع باشد. يعنى قسم به قلم وحى و علم پروردگار، سوگند به قلم فرشتگان، قسم بر قلم انسانها، سوگند به مركّب و كاغذ و سطرهاى نوشته شده بر روى كاغذ و آنچه بوسيله آن سطرها را تنظيم مى‌كنند. و تمام اين قسمها به يك نكته اشاره دارد و آن اهميّت فوق العاده قلم است.

ارزش قلم:

براى پى بردن به ارزش فوق العاده قلم، به مطلب زير توجّه كنيد:

دانشمندان دوران زندگانى انسان را به دو دوره تقسيم كرده‌اند: دوران ما قبل تاريخ و دوران تاريخ. و تفاوت اين دو دوره در اختراع خط است. از زمانى كه بشر توانست خطى اختراع كند و چيزى بنويسد و آثار خود را براى نسل‌هاى بعد به يادگار بگذارد، دوران تاريخ شروع شد. و قبل از آن، دوران ماقبل تاريخ است!

بنابراين، پيدايش خط آن قدر مهم و سرنوشت ساز است كه زندگى بشر را از گذشته متمايز كرده است. علاوه بر اين، تمام تمدّنهاى جوامع مختلف در سايه خط و قلم بوجود آمده، و تمام علوم و دانشها نيز از همين طريق از نسلى به نسل ديگر منتقل شده است. همان‌گونه كه صنايع مختلف و اختراعات و اكتشافات و نوآوريها نيز مرهون و مديون قلم هستند.

جالب اينكه قرآن مجيد زمانى به اين شى‌ء ارزشمند و سرنوشت‌ساز قسم خورد،