« «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا للَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامى كه شما را به سوى چيزى مى‌خواند كه شما را حيات مى‌بخشد».

سؤال: مگر مردم مرده بودند كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنها را دعوت به حيات مى‌كرد؟

پاسخ: نه، ولى چون ايمان نداشتند از نظر معنوى مرده بودند، و پيامبر سعى مى‌كرد با اكسير ايمان حيات معنوى را به آنها بازگرداند.

نتيجه اينكه ارائه تفسيرهاى مختلف، البتّه با قرائن و شواهد قانع كننده، براى آيه واحد اشكالى ندارد.

تفسير دوم: تفسيرى وسيع‌تر

«وَالْفَجْرِ»؛ قسم به طلوع سپيده صبح. نه فقط سپيده روز عيد قربان، بلكه سپيده تمام صبحها.

سؤال: مگر هنگام طلوع سپيده چه حادثه‌اى رخ مى‌دهد كه خداوند به آن قسم ياد كرده است؟

پاسخ: در آن هنگام تحوّلى عظيم در جهان رخ مى‌دهد، كه ما انسانها بر اثر حجاب عادت بدان توجّه نمى‌كنيم. شب در تاريكى خود آرامش خاصّى براى بشر و حتّى ساير موجودات زنده ايجاد مى‌كند؛ همان‌گونه كه در آيه 96 سوره انعام بدان اشاره شده است.

«وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَناً»؛ امّا طلوع سپيده صبح اعلان بيدار باش، و زنگ شروع كار و آغاز فعّاليت و جنب و جوش است. طلوع سپيده صبح به انسان اعلان مى‌كند كه وقت خواب و استراحت به سر آمد، و لحظه تلاش و فعّاليت آغاز شد. و اين مطلب آن قدر مهم است كه خداوند به آن قسم ياد كرده است. جالب اينكه اين بيدار باش اختصاص به انسانها ندارد، بلكه براى تمام جانداران است. همه جانداران با طلوع فجر كار و تلاش و فعاليّت خويش را آغاز مى‌كنند. بنابراين انسانهايى كه از يكسو تا پاسى از