فضا سازى فرهنگى براى اقتصاد اسلامى‌

مقدّمه:

در اسلام رابطه بسيار نزديكى ميان نماز و زكات، مسجد و اقتصاد و نماز جمعه و بازار (مركز اقتصادى جامعه در عرف آن زمان) است، به طورى كه در اغلب آيات قرآن مربوط به زكات هميشه‌ «اتُوا الزَّكَاةَ» در كنار «أَقِيمُوا الصَّلَاةَ» [1] قرار گرفته است و در سوره جمعه از تجّار و بازاريان و خريداران مى‌خواهد كه ساعتى معاملات را رها سازند و به نماز جمعه بشتابند. تحت تأثير قرآن و دستورهاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و امام على عليه السلام است كه مى‌بينيم چگونه مساجد جمعه آن چنان به بازار پيوسته كه در تمام شهرهاى اسلامى مسجد جمعه به منزله رأس شهر و بازار به منزله ستون فقرات آن است. از سويى، مسجد با دايره زكات و بيت‌المال، بازاريان را در برابر ورشكستگى به عنوان «والغارمين» بيمه مى‌كند، و از سوى ديگر با دايره حسبه بر كار بازاريان نظارت دارد و با دايره امور قضايى به اختلافات و دعاوى بازاريان رسيدگى مى‌كند.

و رهبر اسلامى چون امام على عليه السلام قبل از رسيدگى به امور مملكت عظيم و پهناور، هر روز از بازار ديدن به عمل مى‌آورد. [2]

به علاوه، مسجد جامع و ساير مساجد كنار بازار با برنامه‌هاى سخنرانى و درس و بحث و خطبه‌هاى نماز جمعه سطح فرهنگ بازاريان را بالا مى‌برد و از مسائل حقوقى، سياسى و اقتصادى آگاهشان مى‌سازد.

صفوف نماز جمعه و جماعت، افراد غنى و فقير، زكات دهنده و زكات گيرنده را در كنار هم گرد مى‌آورد و نذورات، كفّارات، صدقات و فطريه را جمع آورى مى‌كند و به مستحقان آن مى‌رساند و در نتيجه روح عداوت و خصومت و حسادت وبى‌اعتمادى آنان را تبديل به اعتماد، صفا وصميميت، تعاون، همكارى و ايثار مى‌گرداند و در واقع مردم را از تجارت دنيوى به تجارت اخروى صعود مى‌دهد.

[1]. بقره، آيه 43.

[2]. ر. ك: كافى، ج 5، ص 151، ح 3.