مردى از سعيد بن جبير رحمه الله درباره اسراف و ضايع كردن اموال پرسيد، وى در پاسخ گفت:

«أن يرزقك اللَّه رزقاً فتُنفِقه فيما حرم عليك‌

؛ اسراف آن است كه خداوند به تو روزى دهد؛ ولى تو آن را در مواردى كه خدا بر تو حرام كرد، هزينه كنى». [1]

اميرمؤمنان عليه السلام مى‌فرمايد:

«إنّ إعطاء المال في غير حقِّه تبذير و إسراف‌

؛ بخشيدن مال در غير مسير حق تبذير است و اسراف». [2]

ابن‌منظور اديب و لغوى معروف مى‌نويسد:

«وأمّا السَّرَف الذي نهى اللَّه عنه فهو ما أنفق في غير طاعة اللَّه قليلًا كان أو كثيراً

؛ اسرافى كه خداوند از آن نهى كرده عبارت است از انفاق در غير طاعت خدا كم باشد يا زياد». [3] وى همچنين ياد آور مى‌شود منظور از «لَا تُسْرِفُوا» در آيه شريفه

«أكل ما لا يحلّ أكله‌

؛ خوردن چيزى است كه خوردن آن حلال نيست». [4]

مرحوم نراقى در عوائد الايام از مجاهد نقل مى‌كند كه گفته است:

«لو أنفقت مثل احُد في طاعة اللَّه لم تك مسرفاً، ولو أنفقت درهماً أو مدّاً في معصية اللَّه لكان إسرافاً؛ اگر به اندازه كوه احد، در راه طاعت خدا هزينه كنى اسراف نيست؛ ولى اگر به اندازه يك درهم يا يك مُد در راه معصيت خدا صرف كنى اسراف است». [5]

محقق اردبيلى نيز از بعضى صاحب نظران اين چنين نقل مى‌كند: «الإسراف إنّما هو الإنفاق في المعاصي، وأمّا في القرب فلا إسراف و سمع رجل رجلًا يقول: لا خير في الإسراف فقال: لا إسراف في الخير؛ اسراف عبارت از هزينه كردن در راه معاصى است ولى مصرف كردن در راه قرب خدا، اسراف نيست. كسى از ديگرى شنيد كه مى‌گويد: خيرى در اسراف نيست او جواب داد كه (بگو) اسرافى در خير نيست». [6]

علامه طبرسى رحمه الله در «مجمع البيان» ذيل آيه 31 سوره اعراف از بعضى نقل كرده كه گفته است: «أكل الحرام و إن قلّ إسراف و مجاوزة للحدّ؛ خوردن حرام اگرچه اندك باشد اسراف است». [7]

5. انفاق غير متعارف‌

در شأن نزول آيه‌ «وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسرِفُوا» [8] آمده است كه ثابت بن قيس بن شماس پانصد درخت خرماى خويش را در راه خدا انفاق كرد و چيزى براى عيالش باقى نگذاشت و اين آيه نازل شد. [9]

در حديث ديگرى آمده است: بعضى از

[1]. المصنف، ابن ابى‌شيبه، ج 6، ص 252، ح 6.

[2]. بحارالانوار، ج 72، ص 358، ح 72.

[3]. لسان العرب، «سرف».

[4]. همان.

[5]. عوائد الايام، ص 622.

[6]. زبدة البيان، ص 410.

[7]. مجمع البيان، ج 4، ص 245.

[8]. انعام، آيه 141.

[9]. تفسير قرطبى، ج 7، ص 110؛ المغنى والشرح الكبير، ج 2، ص 706.