ديگرى مى‌دهد و وسائل زندگى است كه به عنوان عاريه در اختيار ديگران مى‌گذارد و كمك‌ها و كارهاى خيرى است كه انسان انجام مى‌دهد». [1]

على عليه السلام در مورد بخل شديداً هشدار مى‌دهد و آن را ريشه همه بدبختى‌ها مى‌شمرد و مى‌فرمايد:

«البخل جامع لمساوئ العيوب، و هو زمام يُقاد به إلى‌ كلّ سوء

؛ بخل جامع تمام عيب‌هاى زشت است واين خصلت وسيله‌اى است كه آدمى را به‌سوى تمام زشتى‌ها سوق مى‌دهد». [2]

امام سجاد عليه السلام فرمود:

«أمّا حقّ مالك، فأن لاتأخذه إلّا من حلّه، و لا تنفقه إلّافي وجهه ... و لا تبخل به فتبوء بالحسرة و الندامة مع التَّبَعة

؛ و اما حقّ مالت بر تو آن است كه آن را جز از راه حلال به دست نياورى و جز در راه خدا آن را هزينه نكنى و در مصرف آن بخل نورزى كه دچار حسرت و پشيمانى خواهى شد و گناه آن نيز دامنت را خواهد گرفت». [3]

اضافه بر اينها بخل از سوى اغنيا، خشم و كينه فقرا را به دنبال دارد و گاه سبب شورش و طغيان آنان بر ضدّ ثروتمندان بخيل مى‌شود و در نتيجه بسيارى از منابع اقتصادى در اين ميان از بين مى‌رود.

همچنين بخل ثروتمندان، موجب ناامنى‌ها در اجتماع مى‌شود، چرا كه فقر سبب اعمال خلاف اخلاق فراوانى است.

شاهد گوياى اين سخن حديثى است كه از اميرمؤمنان على عليه السلام نقل شده كه فرمود:

«إذا بخل الغنىّ بمعروفه، باع الفقير آخرته بدنياه‌

؛ زمانى كه غنى نسبت به انجام كار خير بخل ورزد، فقير آخرتش را به دنيايش مى‌فروشد». [4]

3. نقش مواسات در برنامه‌هاى اقتصادى‌

واژه مواسات در اقتصاد دنياى مادّى امروز نه تنها محلّى ندارد، بلكه گاه ممكن است مورد سخريّه و استهزا واقع شود كه چگونه ممكن است مردم را توصيه كنيم ديگران را در اموال خود سهيم و شريك كنند و بر سر سفره خود بنشانند؟!

در حالى كه مواسات يكى از مهم‌ترين مسائل اخلاقى در برنامه‌هاى اسلامى است و اسلام آن را نشانه اخوت و برادرى مى‌شمرد.

اسلام نه تنها از بخل نكوهش مى‌كند، بلكه توصيه مى‌كند مسلمانان با يكديگر مواسات در اموال داشته باشند، يعنى آن كس كه توانگر است، افراد نيازمند را در مال خود شريك كند، و از رسيدگى و توجه به امور آنان غفلت نورزد و آنها را بر سر خوانِ نعمتى كه خداوند به او داده است، به گونه گسترده‌اى فرا خواند.

امام صادق عليه السلام مواسات با نيازمندان را جزو حقوق مسلمانان بر يكديگر شمرده:

«والمواساة لأهل الحاجة» [5]

و پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آن را علامت واقعى مؤمن دانسته است:

«من واسى الفقير من ماله و أنصف النّاس من نفسه فذلك المؤمن حقّاً»

. [6] و اميرمؤمنان على عليه السلام آن را مؤثّرترين نشانه و حافظ اخوّت و برادرى ميان‌

[1]. كافى، ج 3، ص 498، ح 8؛ از امام صادق عليه السلام.

[2]. نهج‌البلاغه، كلمات قصار، شماره 378.

[3]. بحارالانوار، ج 71، ص 8.

[4]. نهج‌البلاغه، كلمات قصار، شماره 372.

[5]. كافى، ج 2، ص 175، ح 4.

[6]. همان، ص 147، ح 17.