اشياء و وسايلى كه يا ارزش مصرفى ندارد و يا بسيار كم ارزش است، تشويق نمايند.

در روايات اسلامى نيز رابطه ميان اسراف و فقر به خوبى ديده مى‌شود، چنان‌كه در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«إنّ السَّرَف يورث الفقر وإنّ القصد يورث الغنى‌

؛ اسراف، فقر به بار مى‌آورد و ميانه‌روى غنا را در پى دارد». [1]

در روايات اسلامى به اندازه‌اى به مصرف صحيح از مواهب الهى اهميّت داده شده كه حتى در حديث معروف دور ريختن آب اضافه و به دور انداختن هسته مفيد خرما از مصاديق اسراف شمرده است:

سليمان بن صالح مى‌گويد از امام صادق عليه السلام از كم‌ترين درجه اسراف سؤال كردم؟ آن حضرت فرمود:

«... إهراقك فضل إنائك، و أكلك التّمر و رمْيك بالنّوى هيهنا و هيهنا

؛ حداقل اسراف اين است كه اضافه آب آشاميدنى را دور بريزى و خرما را بخورى و هسته آن را اينجا و آنجا به دور افكنى». [2]

2. دورى از انحصارطلبى‌

يكى از پديده‌هاى شوم اقتصاد در جهان امروز، بخل و انحصارطلبى است؛ سرمايه‌داران دنياى بزرگ سرمايه‌دارى دائماً مى‌كوشند راز و رمز تكنولوژى‌هاى پيشرفته آنها به دست ديگران نيفتد، حتى در مورد داروهايى كه حيات انسان به آن وابسته است اين بخل و انحصارطلبى مشهود است.

آميخته شدن اين رذيله اخلاقى با مسائل اقتصادى يكى از اسباب فقر در جهان سوم و فزونى فاصله ميان ملت‌هاى كم درآمد و سرمايه‌دار است.

اين در حالى است كه قرآن كريم از بخل در انفاق و هزينه انتقاد مى‌كند و مى‌فرمايد: « «هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَّنْ يَبْخَلُ وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَّفْسِهِ»؛ آرى! شما همان گروهى هستيد كه براى انفاق در راه خدا دعوت مى‌شويد، (ولى) بعضى از شما بخل مى‌ورزند، و هر كس بخل ورزد، نسبت به خود بخل كرده است». [3]

بديهى است بخل تنها منحصر به امور مالى نيست، بلكه شامل بخل در دانش‌ها و فن‌آورى‌هاى علمى كه سبب پيشرفت اقتصادى مى‌شود نيز مى‌گردد، همان درد بى درمانى كه جهان مادّى به آن مبتلاست.

گستردگى مفهوم بخل كه از آن نهى شده هم از آيات قرآن استفاده مى‌شود و هم از روايات اسلامى كه در منابع معروف آمده است. قرآن مجيد كسانى كه «ماعون» را منع مى‌كنند شديداً نكوهش كرده و آنها را هم رديف رياكاران شمرده و مى‌گويد: «واى بر آنها» «الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ* وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ». [4]

مطابق برخى از روايات در تفسير ماعون مى‌خوانيم:

«هو القرض يقرضه، والمتاع يعيره، والمعروف يصنعه‌

؛ ماعون وامى است كه انسان به‌

[1]. كافى، ج 4، ص 53، ح 8.

[2]. همان، ج 6، ص 460. در ارتباط با نهى اسلام از اسراف و تبذير وهمچنين آمارهايى پيرامون مصرف‌گرايى در جهان غرب، به بحث: «پرهيز از هرگونه اسراف» مراجعه كنيد.

[3]. محمد، آيه 38.

[4]. ماعون، آيه 6 و 7.