براى بقاى حيات انسان و جامعه ضرورى است.

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌فرمايد:

«لايزال الناس بخير ما تفاوتوا فإذا استووا هلكوا

؛ تا وقتى تفاوتِ (طبيعى) ميان انسان‌ها هست، به سوى رشد در حركتند؛ ولى آن‌گاه كه از هر جهت يكسان شوند، نابود مى‌گردند». [1]

اما اگر دامنه نابرابرى‌ها به اينجا برسد كه عده‌اى، در توزيع منابع اوليه، امكانات زيستى و مشاغل و فرصت‌هاى اجتماعى بيش از حقّ و توان و استعداد خود مطالبه كنند، در آن صورت جامعه در معرض طغيان‌ها و آشوب‌هاى شديد اجتماعى قرار مى‌گيرد.

قرآن مى‌فرمايد: « «هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَّنْ يَبْخَلُ ... وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ»؛ آرى، شما همان گروهى هستيد كه براى انفاق در راه خدا دعوت مى‌شويد؛ ولى بعضى از شما بخل مى‌ورزند ... وهرگاه سرپيچى كنيد خداوند گروه ديگرى را جايگزين كند». [2]

تعبير به‌ «يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ» اشاره به بروز تنش‌هاى فوق العاده اجتماعى و سقوط اقوام و ملل دارد و گوياى اين واقعيت است كه بى‌توجّهى نسبت به تأمين نيازهاى طبقه ضعيف چقدر مى‌تواند خطرناك باشد، زيرا سبب پديدآمدن انقلاب‌هاى اجتماعى توسط طبقه ضعيف بر ضد طبقه مستكبر شده، طومار زندگى آنان را در هم مى‌پيچد و اقوام ديگر را به جاى آنان مى‌نشاند.

قرآن مجيد پس از بيان حكم غنائم جنگى كه در ماجراى بنى‌نضير از باغ‌ها و زمين‌هاى كشاورزى و خانه‌ها و اموال ديگر آنها، نصيب مسلمانان شده بود، به فلسفه توزيع حساب شده غنائم پرداخته، مى‌فرمايد: « «كَىْ لَايَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ»؛ اين به جهت آن است كه اموال، ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد (و نيازمندان از آن محروم نشوند)». [3]

در واقع اين همان هدف نهايى اقتصاد اسلامى است كه ثروت‌ها- چه ثروت‌هاى قبل از توليد و چه ثروت‌هاى پس از آن- تنها در دست ثروتمندان دور نزند، بلكه بايد به صورت عادلانه ميان همه توزيع شود و هر كس به سهم خود از آن بهره‌مند گردد، زيرا تمركز و تراكم آن در دست طبقه خاصى باعث آسيب‌هاى فراوان اجتماعى مى‌شود و امنيت را متزلزل مى‌سازد.

3. انواع توزيع‌

الف. توزيع ابتدايى‌

چنان‌كه در سابق گذشت، در طبيعت، ثروت‌هاى فراوانى چون: زمين‌هاى موات، انواع معادن نظير نفت، طلا، الماس و فلزات گوناگون، آب‌ها، جنگل‌ها، حيوانات، پرندگان و ... وجود دارد كه حاصل تلاش و توليد مستقيم انسان نيست، و كيفيت بهره‌بردارى و چگونگى توزيع اينها در جامعه از مباحث مهم علم اقتصاد است كه مباحث آن در بخش نخست تحت عنوان «تقسيم منابع» گذشت.

[1]. بحارالانوار، ج 74، ص 385، ح 10.

[2]. محمد، آيه 38. ر. ك: تفسير المنير، ج 13، ص 465 و تفسير نمونه ذيل آيه.

[3]. حشر، آيه 7.