كند و در سود آن شريك گردد.

در اين عقد هرگاه زيانى متوجّه سرمايه شود به صاحب مال بر مى‌گردد زيرا كارگر نيز در واقع نتيجه كار خود را از دست داده است.

«عقد مزارعه» نيز به همين صورت است؛ يعنى عقدى كه به موجب آن عامل با صاحب زمين توافق مى‌كند كه در زمين زراعت نمايد و در محصول آن به نسبت خاصى، شريك شود.

اين مسأله در مورد كارخانه‌ها و شركت‌هاى بزرگ اقتصادى بدين‌گونه است كه مى‌توان كارخانه را به عوامل انسانى توليد (كارگران) اجاره داد و از آنان مال‌الاجاره دريافت كرد و يا عوامل كار را در سود كارخانه به نسبتى عادلانه و توافقى سهيم كرد و يا بدون آنكه از درآمد سهمى داشته باشند تنها مزد آنها را پرداخت.

نتيجه‌اى كه از طرح اين مسائل به دست مى‌آيد آن است كه از نگاه اسلام، درجايى كه ماده اوليه، طبق موازين شرعى، قبلًا به ملكيت كسى درآمده باشد ديگر نمى‌توان با «كار جديد» آن را تصاحب كرد، بلكه مى‌توان برابر عقودى از قبيل مساقات، مزارعه و مضاربه، در محصول و درآمد آن شريك شد. البته در كنار اين عقود اسلامى، مسئله عقد اجاره و كار كارگر را نمى‌توان ناديده گرفت، زيرا ممكن است گروهى باشند كه قادر بر انجام عناوين عقود اسلامى نباشند.

در نتيجه مى‌توان نظر اسلام را در زمينه «توزيع» (به معناى اعم از توزيع منابع اوليه و درآمد) به شرح ذيل خلاصه كرد:

اگر انسان روى مواد اوليه‌اى كه پيش از اين در تملك كسى در نيامده بود، كار كند و آن را به دست آورد، شخصاً آن را مالك خواهد شد و ساير عناصر شركت كننده؛ يعنى صاحبان ابزار و سرمايه در آن سهمى ندارند.

ولى اگر ماده اوليه، پيش‌تر در مالكيّت ديگرى درآمده باشد، با «كارِ جديد» ديگران، از ملكيت صاحب اولى خارج نمى‌شود، بلكه تنها مى‌توان در سود و محصول آن، تحت عقودى چون مساقات، مضاربه و مزارعه سهيم شد.

2. اهداف توزيع‌

الف. رسيدن به عدالت اجتماعى- اقتصادى‌

عدالت اجتماعى در بُعد اقتصادى از نظر اسلام به دو طريق قابل دستيابى است:

1. تأمين زندگى متوسط و قابل قبول اجتماعى براى نيازمندان.

2. جلوگيرى از انباشته شدن فوق العاده ثروت در دست توانگران. [1]

از اين رو، نظام توزيع ثروت و درآمد در اسلام به گونه‌اى شكل گرفته كه در صورت اجراى آن، نيازهاى اساسى و حياتى هر فرد به غذا، پوشاك، مسكن، آموزش و بهداشت تأمين مى‌گردد.

اهميت اين امور تا بدانجا است كه در نگاه دين،

[1]. ر. ك: مقاله «كنز و خروج ثروت‌ها از چرخه توليد» در همين كتاب.