بعضى از گناهان و تنبّه يافتن باشد.

5. در مورد افراد مسافر و بيمار كه از حكم روزه معاف مى‌باشند، فلسفه آن را نفى عسر و حرج ذكر مى‌كند، مى‌فرمايد: « «يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»؛ خداوند راحتى شما را مى‌خواهد نه زحمت شما را». [1]

6. در مورد فلسفه حرمت خمر و قمار مى‌خوانيم: « «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ»؛ درباره شراب و قمار از تو سؤال مى‌كنند، بگو در آنها گناه (و زيان) بزرگى است». [2]

7. در مورد فلسفه تقسيم «فى‌ء» (غنايمى كه بدون جنگ به دست مى‌آيد) با رعايت شرايط مخصوص و مصرف آن در مصارف مورد نياز، چنين مى‌فرمايد: « «كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِياءِ مِنْكُمْ»؛ تا در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد». [3]

اين آيه يك اصل اساسى و مهم در مسائل اقتصاد اسلامى به شمار مى‌آيد، و در جهت‌گيرى اقتصاد اسلامى كه يكى از مهم‌ترين برنامه‌هاى حيات واقعى جوامع بشرى است در عين احترام به مالكيّت شخصى و خصوصى، برنامه را آن چنان تنظيم كرده است كه اموال و ثروت‌ها متمركز و در اختيار گروه و قشر خاصّى قرار نگيرد، بلكه پيوسته در ميان تمام انسان‌ها دست به دست گردد تا برده‌دارى و استعمار از ريشه خشكانيده شود. [4]

از آنچه گذشت بدست آمد كه قرآن در بيان علّت و فلسفه احكام شيوه‌هاى مختلفى را پيموده است؛ چنانكه نويسنده معاصر «محمّد مصطفى شلبى» در اين باره مى‌گويد:

«مسلك و منهج قرآن در بيان تعليل احكام و اسباب آنها غير از روش جديدى است كه دانشمندان معاصر ابداع كرده‌اند چرا كه قرآن در مقام بيان علل احكام از شيوه‌هاى مختلفى بهره‌بردارى كرده است و در مسير تعليل و بيان احكام، طريق واحدى را نپيموده است تا اين كه انسان‌ها خسته شوند و گوش‌ها ملول گردد، بلكه با عبارات متنوّع، گاه مفصّل و گاه مجمل بيان كرده است». [5]

ب) فلسفه احكام از منظر روايات‌

در احاديث اسلامى تعبيراتى آمده است كه با صراحت و به دو گونه به فلسفه احكام اشاره مى‌كند:

نخست رواياتى كه به نحو عام فلسفه احكام را مصالح بندگان معرفى مى‌كند، و ديگر رواياتى كه بعضى از مصاديق مصلحت را ذكر مى‌نمايد.

دكتر وهبه زحيلى- از دانشمندان معاصر اهل سنّت- مى‌نويسد:

«كثيراً ما يذكر النبيّ صلى الله عليه و آله الحكم معلّلًا إيّاه بما يترتّب عليه من المصالح الدينيّة و الدنيويّة؛ در موارد زياد پيامبر صلى الله عليه و آله احكام را توأم با بيان علل و فلسفه آنها كه مربوط به مصالح دينى و دنيوى بوده، بيان كرده‌

[1]. بقره، آيه 185.

[2]. بقره، آيه 219.

[3]. حشر، آيه 7.

[4]. برگرفته از: تفسير نمونه‌، ذيل آيه 7 سوره حشر.

[5]. تعليل الاحكام‌، ص 14.