علوم ديگر گرفته شود و شرح آن در بالا آمد.

3. موضوعات عرفى كه نياز به تخصّص علمى خاصّى ندارد ولى بايد نظر و ارتكاز عرف به طور دقيق شناخته شود و بى‌شكّ فقيه به خاطر ممارست دائم با اين مسائل در تشخيص اين موضوعات قوى‌تر است و به همين دليل، تشخيص اين موضوعات را بر عهده مى‌گيرد و حكم آن را صادر مى‌كند و در اختيار مقلّدان مى‌گذارد.

مثال‌هاى فراوانى در فقه براى اين قسم داريم از جمله اينكه گفته مى‌شود استعمال ظروف طلا و نقره حرام است. اين حكم به طور كلّى از ادلّه شرع ثابت شده ولى در مصاديق آن شك و ترديدهاى زيادى پيدا مى‌شود: آيا قاب ساعت، سرمه دان، قاشق و امثال آن جزء ظروف (اوانى) محسوب مى‌شود؟

همچنين در مورد وجوب سجده بر زمين و آنچه از زمين مى‌رويد غير از مأكولات و ملبوسات، به عنوان يك حكم كلّى معلوم است؛ ولى آيا داروهاى گياهى، قشر فواكه و مانند آن از مأكولات است يا نه؟

و برگ‌هاى درختانى مانند درخت نخل كه از آن كلاه مى‌بافند جزء ملبوسات است يا نه؟ تغيير تقديرى در آب‌هاى تيره كه مثلًا مقدارى از خون در آن ريخته شده مصداق تغييرى است كه موجب نجاست آب كر مى‌شود يا نه؟ يا در مسائل تازه‌اى مانند مشاهده زنان بى‌حجاب در تلويزيون در پخش مستقيم آيا مصداق «نظر به نامحرم» محسوب مى‌شود؟ و يا شنيدن آيه سجده از رسانه‌هاى عمومى مصداق استماع آيات سجده و موجب وجوب سجده مى‌شود يا نه؟ و امثال اينگونه موضوعات كه در سراسر فقه وجود دارد و معمولًا فقها متكفّل تشخيص موضوع مى‌شوند و حكم آن را بيان مى‌كنند. به يقين اگر تشخيص اين موضوعات به دست مقلّدان داده شود بسيارى از آنها سر در گم مى‌شوند و در تشخيص وظيفه خود مى‌مانند لذا تشخيص اين موضوعات را مى‌توان يكى از وظايف فقها دانست.

البتّه انكار نمى‌كنيم اگر در ميان مردم تيزهوشانى باشند كه قدرت بر تشخيص همه يا بعضى از اين موضوعات داشته باشند مى‌توانند به تشخيص خود عمل كنند.

تأثير زمان و مكان در اجتهاد:

شكّى نيست كه زمان و مكان مى‌تواند به گونه‌اى خاص در اجتهاد فقيه تأثير داشته باشد. براى بررسى اين مهم، مباحث فراوانى از قبيل: مقصود از زمان و مكان و مراد از تأثير اين دو در اجتهاد، قلمرو و چگونگى تأثير زمان و مكان و مباحث ديگر ... بايد مورد بحث و تحقيق قرار گيرد. چون موضوع اين بحث، بررسى علوم پيش نياز اجتهاد است، بحث تأثير زمان و مكان بر اجتهاد در همين مجموعه آمده است.