3. در كتاب‌ الموافقات‌ آمده است:

«لا بدّ من الاجتهاد فى كلّ زمانٍ، لأنّ الوقائع المفروضة لا تختصّ بزمانٍ دون زمانٍ‌؛ در هر زمان چاره‌اى جز اجتهاد وجود ندارد، چون حوادث و مسائل تازه، اختصاص به زمان خاصّى ندارد». [1]

اين عبارت نيز صراحت در مفتوح بودن باب اجتهاد دارد.

4. در كتاب‌ ارشاد النقاد آمده است:

«دكتر حسن احمد مرعى مى‌گويد: اعتقاد من اين است كه، اجتهاد واجب كفايى است، براى اينكه مردم احكامى را كه در حيات دنيوى به آن نياز دارند بشناسند، تا زندگى در پرتو دين باشد و اگر ما بگوييم در اين زمان مجتهد نيست، پس اين همه اجتهادات فقهاى عالم اسلامى چيست، يك بار در قاهره يك بار در لاهور و بار ديگر در مكّه و رياض». [2]

به اين ترتيب، نه تنها آقاى دكتر حسن احمد مرعى باب اجتهاد را مفتوح مى‌داند بلكه معتقد است معاصران او نيز در مناطق مختلف باب اجتهاد را مفتوح مى‌دانند.

5. در جاى ديگر از همين كتاب آمده است:

«اين معنا مسلّم است كه اجتهاد از واجبات دينى و شعائر اسلامى است و تا آنجايى كه خدا بخواهد بر حسب وقايع و حوادث ادامه مى‌يابد و با تغيير ظروف و شرايط پايان نمى‌گيرد و به مرور زمان كهنه نمى‌گردد و اختصاص به عصر خاصّى ندارد، بلكه هديه عامّ الهى است. بنابراين، بايد يقين داشت كه اجتهاد در هيچ حالى غير ممكن نيست، زيرا غير ممكن آن است كه از توان انسان بيرون باشد، و اجتهاد در مسائل فقهى و جستجوى حديث نبوى و تشخيص حديث از جهت صحت و حسن و ضعف شرعاً مطلوب است، و تحصيل آن بر علما واجب كفايى است. و اگر خداوند آن را واجب كرده ولى امكان نداشته باشد، لازمه‌اش اين است كه بگوييم خداوند چيزى را خواسته كه از توان انسان بيرون است، در حالى كه خداوند سبحان مى‌فرمايد: ما به انسان تكليف نمى‌كنيم مگر به اندازه توانش». [3]

6. اخيراً در همايش «فقه مقارن‌» كه در شهرستان قم برگزار گرديد، دكتر نعيمى از كارشناسان و علماى مذهب شافعى، پيرامون معرفى مذهب شافعى و فقه مقارن سخن گفت. وى در زمينه نظريه‌ تغيير الفتاوى بحسب الأزمنة و الأمكنة و الحالات‌ گفت: ما اعتقاد نداريم كه امام شافعى تمام مسائل مستحدثه قرن بيست و يكم را گفته باشد، بلكه معتقديم مجتهدان هر مذهب بايد در هر عصرى وجود داشته باشند و زنده و آگاه به عرف و عادات مردم باشند.

دكتر نعيمى تأكيد كرد: نمى‌توان گفت: «لا رطب و لا يابس إلّا في كتاب الشّافعى‌»! اين غير ممكن است.

امروز ما عالمانى داريم كه چه بسا از شافعى عالم‌تر باشند. «نووى» كه بزرگ‌ترين عالم شافعى است در كتاب‌ المجموع‌ خود چند جا به صراحت مى‌گويد:

[1]. الموافقات‌، ج 4، ص 104؛ ارشاد النقاد، ص 35.

[2]. ارشاد النقاد، ص 41.

[3]. مؤمنون، آيه 62.