3. قاسم بن محمّد بن ابى بكر: [1] «ذكره ابن خلكان فى تاريخه فقال: أنه من سادات التابعين و فقهاء الشيعة بالمدينة و كان أفضل أهل زمانه و كان يقول مالك بن انس: إنّه من فقهاء هذه الأمّة، مات سنة 101 هجرى قمرى‌؛ ابن خلكان در تاريخش‌ مى‌گويد: قاسم از سادات تابعين و از فقهاى شيعه در مدينه و افضل اهل زمان خود بود. مالك بن انس همواره مى‌گفت: او از فقهاى اين امّت است و در سال 101 وفات نمود». [2]

قرن دوم:

1. ابراهيم بن محمّد بن ابى يحيي المدني الأسلمي (م 184): [3] مرحوم «صدر» در كتاب «تأسيس الشيعة» او را جز فقها معرفى مى‌كند و مى‌نويسد: او كتاب مبوّبى در حلال و حرام دارد. [4]

2. عبيد الله بن علي بن أبي شعبه: [5] درباره وى آمده است: «و لعبيد اللَّه بن علي بن أبي شعبة كتاب في الفقه كبير، عَرَضَ على أبي عبد اللَّه الصادق عليه السلام فصحّحه و استحسنه و قال عند قراءته: ليس لهؤلاء في الفقه مثله؛ عبيد الله بن على بن ابى شعبه، كتاب بزرگى در فقه دارد كه آن را بر امام صادق عليه السلام عرضه كرد، امام عليه السلام آن را تصحيح و تحسين فرمود و هنگامى كه آن را مى‌خواند، گفت: در فقه كتابى مانند اين، در ميان علماى آنان وجود ندارد». [6]

3. صفوان بن يحيى بجلىّ (م 210): مرحوم صدر او را جز فقها معرفى مى‌كند و مى‌نويسد: ايشان سى كتاب دارد كه به ترتيب كتب فقهى نوشته شده است.

«نجاشى» درباره او مى‌نويسد: «او كاملًا مورد اعتماد است، پدرش از امام صادق عليه السلام روايت نقل مى‌كند و خودش از امام رضا عليه السلام، او در پيشگاه امام رضا عليه السلام مقام شريفى داشت ... او داراى منزلتى از زهد و عبادت بود، سى كتاب تصنيف نمود ...». [7]

قرن سوم:

1. حسن بن محبوب (م 224): كتاب فقهى او به نام «مشيخه‌» است، اين كتاب بر اساس معانى فقه تبويب‌

[1]. قاسم از فقيهان اين امّت بوده است و ابن سيرين به حج‌گزاران مى‌گفت: به قربانى قاسم بنگريد و (قربانى و ديگر اعمال حج را) مانند او انجام دهيد. عِجْلى نيز درباره او گفته است: وى مدنى، از تابعين، مورد اعتماد، منزّه و پاك و مردى صالح بود. ابن حبّان در «ثقات التابعين» او را از بزرگان تابعين و برترين شخص عصر خويش از نظر علم و ادب و فقه دانسته است. (تهذيب التهذيب‌، ج 8، ص 200؛ رجال ابن داوود، ص 153؛ بحار الأنوار، ج 2، ص 123).

[2]. تأسيس الشيعة، ص 298.

[3]. أبو إسحاق، ابراهيم بن محمّد بن أبو يحيى از امام باقر و امام صادق عليهما السلام روايت كرده است. از دوستان نزديك امام بود. بزرگان علماى اهل سنّت از او دانش فرا گرفته و از وى حديث شنيده‌اند. آنان كه خود را از تعصّب دور نگه داشته‌اند (مانند شافعى و ابن اصبهانى و برخى ديگر). ابراهيم بن محمّد را توثيق كرده و از دروغ و حديث‌سازى و نقل احاديث نادرست مبرّا مى‌دانند. (رجال نجاشى‌، ج 1، ص 85).

[4]. تأسيس الشيعة، ص 300.

[5]. عبيد الله بن على بن ابى شعبه. نجاشى مى‌گويد: خاندان ابو شعبه در كوفه جزء اصحاب ما (اماميّه) به شمار مى‌آيند. جدّشان ابو شعبه از امام حسن و امام حسين عليهما السلام روايت كرده است. اين خاندان همگى افراد موثقى هستند و عبيد الله بزرگ و شخصيّت ممتاز آنهاست. كتابى به وى منسوب است و همين كتاب را بر امام صادق عليه السلام عرضه كرد و حضرت آن را صحيح شمرد و هنگام خواندن اين كتاب فرمود: «آيا براى آنان (ديگر مذاهب) چنين كتابى سراغ داريد؟» (رجال نجاشى‌، ج 2، ص 37).

[6]. تأسيس الشيعة، ص 301.

[7]. رجال نجاشى‌، ج 1، ص 440- 439.