از اين موضوع، اين حقيقت نيز روشن مىشود كه: در يك جامعه سالم اسلامى، به هنگام بروز مشكلات، همه بايد احساس مسئوليت كنند، نبايد چشمها تنها به متمكنان دوخته شود؛ چرا كه اسلام متعلق به همه است، و همه بايد در حفظ آن به نسبت امكانات خويش از جان و دل بكوشند.
مهم اين است كه، هر كس از مقدار توانائى خود دريغ ندارد، سخن از بسيار و كم نيست، سخن از احساس مسئوليت و اخلاص است.
قابل توجه اين كه: در حديثى مىخوانيم، از پيامبر صلى الله عليه و آله سؤال شد: أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ: «كدام صدقه و كمك از همه برتر است»؟
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: جُهْدُ الْمُقِلّ يعنى: «تلاش افراد كم درآمد»! «1»
***
2- تلاش براى دلسردى مؤمنان
صفتى كه در آيات فوق، درباره منافقان عصر پيامبر صلى الله عليه و آله خوانديم- مانند ساير صفات آنان- اختصاصى به آن گروه و آن زمان ندارد، بلكه از صفات زشت همه منافقان در هر عصر و زمان است، آنها با روح بدبينى خاصّى كه دارند، سعى مىكنند، هر كار مثبتى را با وصلههاى ناجور از اثر بيندازند، سعى مىكنند هر نيكوكارى را به نوعى دلسرد كنند، و حتى با سخريه و استهزاء و كم اهميت جلوه دادن خدمات بى آلايش افراد كم درآمد، شخصيت آنها را در هم بشكنند و تحقير كنند، تا همه فعاليتهاى مثبت در جامعه خاموش گردد، و آنها به هدفهاى شومشان نائل گردند.
ولى، مسلمانان آگاه و بيدار، در هر عصر و زمان، بايد كاملًا متوجه اين نقشه