طريق مجازات سريع مشركان بر نچيد؟ تا بار ديگر همه جامعه انسانى موحّد شوند.
قرآن بلافاصله براى پاسخ به اين سؤال، اضافه مىكند: «اگر فرمان سابق الهى، دائر بر آزادى بشر در مسير هدايت، كه رمز تكامل و پيشرفت او است نبود، خداوند به زودى در ميان آنها، در آنچه اختلاف داشتند داورى مىكرد»، و مشركان و منحرفان را به كيفر مىرسانيد «وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ فيما فيهِ يَخْتَلِفُونَ». بنابراين، «كلمه» در آيه فوق، اشاره به سنت و فرمان آفرينش دائر به آزادى انسانها است، كه از آغاز چنين بوده است؛ چه اين كه اگر منحرفان و مشركان بلافاصله مجازات شوند، ايمان موحدان تقريباً جنبه اضطرارى و اجبارى پيدا مىكند، و حتماً از روى ترس و وحشت خواهد بود، و چنين ايمانى نه مايه افتخار است، و نه دليل بر تكامل.
خداوند اين داورى و كيفر را بيشتر براى سراى ديگر گذاشته است، تا نيكوكاران و پاكان آزادانه راه خود را انتخاب كنند.
***