بيان مىكند، و هيچ چيز از آن مستثنى نخواهد بود؛ زيرا منظور از «تر» و «خشك» معنى لغوى آن نيست بلكه اين تعبير، معمولًا كنايه از عموميت مىباشد.
در مورد «كتاب مبين» احتمالات مختلفى از ناحيه مفسران داده شده است، ولى بيشتر به نظر مىرسد: منظور از «كتاب مبين»، همان مقام علم پروردگار است يعنى همه موجودات در علم بىپايان او ثبت مىباشند، و تفسير آن به «لوح محفوظ» نيز قابل تطبيق بر همين معنى است، چه اين كه: بعيد نيست منظور از لوح محفوظ نيز همان صفحه علم خدا باشد.
اين احتمال نيز در معنى «كتاب مبين» وجود دارد كه منظور از آن عالم آفرينش و خلقت و سلسله علت و معلولها است، كه همه چيز در آن نوشته شده است.
***
در آيه بعد، بحث را به احاطه علم خداوند به اعمال انسان كه هدف اصلى است، كشانيده و قدرت قاهره خدا را نيز مشخص مىسازد، تا مردم از مجموع اين بحث نتايج تربيتى لازم را بگيرند.
نخست مىفرمايد: «او كسى است كه روح شما را در شب قبض مىكند، و از آنچه در روز انجام مىدهيد و به دست مىآوريد آگاه است» «وَ هُوَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ».
«توفِّى» در لغت به معنى باز گرفتن است، و اين كه خواب را يك نوع باز گرفتن روح معرفى كرده، به خاطر آن است كه خواب- همان طور كه معروف است- برادر مرگ است. «1»