شرح و تفسير آمادگى براى سفر آخرت‌

امام عليه السّلام در آخرين بخش اين خطبه- با توجّه به اشاره‌اى كه به جهان آخرت در جمله قبل شده بود- اشاره به دادگاه پروردگار در جهان آخرت مى‌كند و چند نكته دقيق را بر مى‌شمرد و مى‌فرمايد: «در آن زمان كه آن لرزه سخت و سنگين روى دهد (و نفخه صور واقع شود) و قيامت با تمام حوادث بزرگ و وحشتناكش تحقق يابد و اهل هر مذهب و معبدى به آن ملحق شود و بندگان هر معبودى به او بپيوندند، و هر اطاعت كننده‌اى به مطاعش ملحق شود، در آن هنگام در صحنه عدل و قسط پروردگار (همه اعمال) حتى چشمى كه برخلاف حق به آسمان گشوده شده و گامى كه آهسته (به ظلم) در زمين برداشته‌اند، عادلانه پاداش داده مى‌شود»؛ (إذا رجفت الرّاجفة [1]، و حقّت بجلائلها [2] القيامة، و لحقّ بكلّ منسك‌ [3] أهله، و بكلّ معبود عبدته، و بكلّ مطاع أهل طاعته، فلم يجز [4] في عدله و قسطه يومئذ خرق بصر في الهواء، و لا همس‌ [5] قدم في الأرض إلّا بحقّه،).

اين گفتار تكان دهنده امام بر دو نكته تأكيد مى‌كند: نخست اينكه در آن روز هر گروهى به معبود و مطاع و پيشواى خود ملحق مى‌شود و آنچه در اين دنيا

[1]. «راجفه» از ريشه «رجف» بر وزن «وقف» به معناى اضطراب و لرزه شديد است و از آنجا كه اخبار فتنه‌انگيز مايه تشويش و اضطراب جامعه مى‌شود به آن اراجيف مى‌گويند. در قرآن مجيد و در خطبه بالا اين واژه اشاره به زلزله‌هاى رستاخيز است.

[2]. «جلائل» جمع «جليله» به معناى هر صفت عظيم و شديد است.

[3]. «منسك» به معناى عبادت و گاه به معناى مذهب و معبد آمده است و در خطبه بالا همين معنا ارائه شده است.

[4]. «لم يجز» طبق آنچه در متن آمده از ريشه «جزاء» به معناى پاداش است؛ ولى در بعضى از نسخ «لم يجز» از ريشه «جريان» ذكر شده؛ يعنى در عدالت او كمترين خلافى جريان ندارد و در بعضى ديگر از نسخ «لم يجر» از ريشه «جور» آمده كه اشاره به عدم جور و ظلم خداوند در جزاى اعمال است و در بعضى ديگر از نسخ «لم يجز» از ماده «جواز» آمده؛ يعنى در مقام عدالت خدا كمترين خلافى جايز نيست.

[5]. «همس» به معناى صداى آهسته و پنهان است.