وجود داشته در آنجا به يقين، مجسّم مى‌شود. حتى مطابق حديثى از امام على بن موسى الرضا عليه السّلام: «اگر كسى به سنگى علاقه داشته باشد خداوند او را با آن سنگ محشور مى‌كند؛ فلو أنّ رجلا أحبّ حجرا لحشره اللّه معه يوم القيامة» [1] پيش از آن قرآن مجيد فرموده است: « «احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلى‌ صِراطِ الْجَحِيمِ»؛ در آن روز گفته مى‌شود: ظالمان و هم رديفانشان و آنچه را جز خدا مى‌پرستيدند جمع كنيد و به راه دوزخ هدايتشان نماييد». [2]

ديگر اينكه به قدرى حساب خداوند در آن روز دقيق و عدالتش فراگير است كه حتى يك نيم نگاه گناه‌آلود به آسمان و يا گام آهسته‌اى در زمين به حسابش رسيدگى مى‌شود و اى واى بر بدكاران و خطاكاران و ستم‌گران!

در اينجا بعضى از شارحان نهج البلاغه سؤالى مطرح كرده‌اند كه اگر در آن روز هر عبادت كننده‌اى به معبودش و هر مطيعى به مطاعش ملحق مى‌شود، پس بايد مسيحيانى كه حضرت مسيح را پرستيدند به حضرت مسيح و غاليان در حق امير مؤمنان و عبادت كنندگان فرشتگان به آنها ملحق شوند به يقين براى آنها مشكلى وجود نخواهد داشت؟

قرآن مجيد پاسخ اين سؤال را به خوبى داده و مى‌فرمايد: « «وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَ ما يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ» «اللَّهِ فَيَقُولُ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبادِي هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِيلَ قالُوا سُبْحانَكَ ما كانَ يَنْبَغِي لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ أَوْلِياءَ وَ لكِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّكْرَ وَ كانُوا قَوْماً بُوراً»؛ به خاطر بياور روزى را كه همه آنان و معبودهايى كه غير از خدا مى‌پرستند جمع مى‌كند آنگاه به آنها مى‌گويد: آيا شما اين بندگان مرا گمراه كرديد يا خود آنان راه را گم كردند؟ در پاسخ مى‌گويند:

[1]. وسائل الشيعه، ج 10، ص 393، ح 5 از باب 66 از ابواب مزار- همين مضمون با كمى تفاوت- از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله در كتاب روضة الواعظين نقل شده است.

[2]. صافات، آيه 22- 23.