الاطلاق، چگونه ممكن است راضى به ضايع شدن حقوق بندگانش شود؟! بنابراين ممكن است دو طرفه بودن حق در مورد خداوند، استثنا شود و حق او يك‌طرفه باشد.

امام عليه السّلام در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «ولى خداوند سبحان حق خود را بر بندگانش اين قرار داده است كه اطاعتش كنند و (در مقابل) پاداش آنها را بر خود به صورت مضاعف و از باب تفضّل و توسعه براى كسانى كه شايستگى دارند لازم دانسته است»؛ (و لكنّه سبحانه جعل حقّه على العباد أن يطيعوه، و جعل جزاءهم عليه مضاعفة الثّواب تفضّلا منه، و توسّعا بما هو من المزيد أهله).

به بيان ديگر خداوند در برابر حقّى كه بر بندگان دارد حقّى براى بندگان بر خويش قائل است، هرچند اين حق، جنبه تفضّل دارد بى‌آنكه بندگان از خداوند طلبكار باشند، زيرا در برابر آن همه نعمتهايى كه او به بندگان ارزانى داشته هر قدر اطاعت و عبادتش كنند بخش اندكى از شكر آن را ادا نخواهند كرد.

به اين ترتيب حتى خداوند متعال از اين امر مستثنا نيست؛ يعنى در برابر حقى كه او بر بندگان دارد آنها هم بر او حقى دارند، هرچند اين حق از باب تفضّل است؛ نه استحقاق و طلبكار بودن.

نكته ثواب، استحقاق است يا تفضّل؟

از قديم الايّام اين بحث درميان علماى علم كلام مطرح بوده است كه آيا ثواب از سوى خداوند، جنبه استحقاق دارد يا تفضّل؟ به اين معنا كه بندگان هنگامى كه اوامر الهى را اطاعت مى‌كنند بر خداوند لازم است به آنها پاداش نيك دهد و اگر ندهد قبيح خواهد بود و خداوند مرتكب قبيح مى‌شود؟ يا اينكه بندگان هيچ‌گونه طلبى در مقابل اطاعت اوامر و ترك معاصى از خداوند ندارند و