در مورد پدر و مادر و فرزند نيز اين مسئله كاملا نمايان است نه فقط پدر و مادر بر فرزند حقوق سنگينى دارند، بلكه فرزندان نيز بر آنها حقوق بسيارى دارند. اگر كسى رسالة الحقوق امام سجاد زين العابدين على بن الحسين عليه السّلام را به دقت مطالعه كند به گسترش حقوق متقابل مردم بر يكديگر كاملا آگاه مى‌شود. [1]

آنگاه امام عليه السّلام در ادامه اين سخن به حق خداوند بر بندگان اشاره مى‌كند كه حتى اگر انسان بر حيوانى كه مملوك اوست حقى دارد، حيوان نيز بر او حق دارد. [2]

آنگاه امام عليه السّلام در ادامه اين سخن به حق خداوند بر بندگان اشاره مى‌كند كه حتى اين حق نيز يك‌طرفه نيست، گرچه تعبير حق عباد بر خدا از جهاتى نامتناسب است؛ ولى به هر حال اين حق در لباس تفضّل در اينجا خود را نشان مى‌دهد، مى‌فرمايد: «اگر قرار بود حق (يك‌طرفه باشد و) به سود كسى جريان يابد و بر او حقى نباشد، اين امر مخصوص خداوند سبحان بود؛ نه مخلوقش، زيرا قدرتش بر همه بندگان احاطه دارد و عدالتش در همه امورى كه فرمانش جارى است، ثابت است»؛ (و لو كان لأحد أن يجري له و لا يجري عليه، لكان ذلك خالصا للّه سبحانه دون خلقه، لقدرته على عباده، و لعدله في كلّ ماجرت عليه صروف قضائه).

اين سخن اشاره به آن است كه از يك‌سو قدرت خداوند ايجاب مى‌كند كه بندگان خود را تنها نگذارند و به يارى آنها در همه زمينه‌ها عنايت كند و از سوى ديگر عدالتش موجب مى‌شود كمترين ظلم و ستمى نه در جهان تشريع و نه در جهان تكوين بر كسى وارد نشود، بنابراين، حساب خداوند از حساب بندگان جداست؛ بندگان بر اثر عجز و ناتوانى و يا نيازهايى كه آنها را به ترك عدالت وا مى‌دارد ممكن است حقوق ديگران را رعايت نكنند؛ امّا قادر مطلق و عادل على‌

[1]. مرحوم علّامه مجلسى رسالة الحقوق امام سجّاد عليه السّلام را در بحار الانوار، ج 71، ص 10 آورده است.

[2]. در كتاب الحج وسائل الشيعه، بابى تحت عنوان «حقوق الدابّة الواجبة و المندوبة» ذكر شده است كه بسيار قابل توجّه است و در خطبه 167 نيز اشاره‌اى به اين معنا گذشت.