الظّهور عن البطون).

اين جمله‌هاى هفت‌گانه، از يك‌سو تشويقى است براى بندگان كه هرچه مى‌خواهند از او بخواهند و بدانند. اگر همه مخلوقاتى كه در پهنه جهان آفرينش وجود دارند، دست به دعا بردارند و همزمان خواسته‌هايى را مطرح كنند، او از همه خواسته‌هاى اين افراد آگاه و باخبر است. چيزى كه در غير خداوند مطلقا ديده نمى‌شود، حتى گاه سؤال يك نفر آنها را از سؤال نفر دوم غافل مى‌كند.

از سوى ديگر، هشدارى است به همه بندگان، كه مراقب حضور ذات پروردگار در همه حال باشند و بدانند همان‌گونه كه نعمت و عطايش بى‌پايان است و هيچ خواننده‌اى از در او بى‌مقصود بازنمى‌گردد، همچنين رحمتش مانع غضب، و نعمتش مانع كيفر بدكاران و ظالمان نيست و آنچه در خلوت و جلوت و آشكار و نهان انجام مى‌دهند براى او نمايان است. اساسا آشكار و نهان، دور و نزديك درباره آن ذات نامتناهى، مفهوم ندارد. اين مخلوقانند كه محدودند و دور و نزديك و آشكار و نهان دارند.

آن‌گاه امام عليه السّلام با ذكر هفت جمله ديگر مربوط به اوصاف خداوند متعال، آنچه را در جمله‌هاى قبل آمد تشريح كرده و بر آن تأكيد مى‌نهد و مى‌فرمايد: «او نزديك است و در عين حال دور، بلند مرتبه است و در همان حال نزديك، آشكار است و پنهان و پنهان است و آشكار. همه را (در برابر اعمالشان) جزا مى‌دهد و كسى به او جزا نخواهد داد. در آفرينش مخلوقات نياز به فكر و انديشه نداشته، و به جهت خستگى از كسى كمك نخواسته است»؛ (قرب فنأى، و علا فدنا، و ظهر فبطن، و بطن فعلن، و دان‌ [1] و لم يدن. لم يذرء [2] الخلق باحتيال، و لا استعان بهم لكلال‌ [3]).

- بچه‌اى كه در رحم مادر است جنين گفته مى‌شود و باغ‌هايى را كه زمينش پوشيده از درختان است «جنّت» مى‌گويند.

[1]. «دان» از ريشه «دين» بر وزن «غير» گاه به معناى وام دادن و گاه به معناى جزا دادن آمده و در اينجا منظور معناى دوم است.

[2]. «لم يذرأ» از «ذرأ» بر وزن زرع؛ يعنى آفريدن.

[3]. «كلال» معناى مصدرى و اسم مصدرى دارد و مفهوم آن خسته شدن و خستگى است.