آرى هركدام از آنها در مجلسى به مدّاحى و ثناخوانى ديگرى مى‌پردازد و صفاتى را كه هرگز در او وجود ندارد برمى‌شمرد، به اين قصد كه او هم در مجلس ديگرى همين‌گونه از او مدح و ثناى دروغين بگويد. هرگز مدح و ثناى آنها به نيّت حق‌گويى و تقدير از پاكان و نيكان نيست، بلكه هدف آن است كه شبيه آن دروغها را در حق خود بشنود.

جمله‌ «يتراقبون الجزاء» نيز تأكيدى بر اين مطلب و يا چهره ديگرى از اين خلق و خوى زشت است؛ يعنى هرگز خدمت بى‌ريايى به كسى نمى‌كنند، بلكه دائما در برابر خدمت انتظار خدمت دارند؛ نه فقط در ثناخوانى در همه‌جا و در هركار.

سرانجام امام عليه السّلام اين بخش را به بيان سه قسمت ديگر از رذائل اخلاقى منافقان پايان مى‌بخشد و مى‌فرمايد: «هرگاه چيزى را طلب كنند اصرار مى‌ورزند، اگر كسى را ملامت كنند پرده‌درى مى‌كنند، اگر مقامى به آنها سپرده شود راه اسراف پيش مى‌گيرند»؛ (إن سألوا ألحفوا [1]، و إن عذلوا [2] كشفوا، و إن حكموا أسرفوا).

نياز انسانها به يكديگر قابل انكار نيست و گاه اين نياز سبب مى‌شود كه انسان چيزى يا حلّ مشكلى را از ديگر بخواهد؛ ولى اصرار كردن، كار زشتى است، زيرا ممكن است طرف نخواهد يا نتواند آن كار را انجام دهد و با آن خواسته موافقت نمايد و از اصرار شرمنده و ناراحت شود. قرآن مجيد در اوصاف مؤمنان نيازمند و تهى‌دست مى‌فرمايد: « «لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً» آنها هرگز با اصرار چيزى از مردم تقاضا نمى‌كنند» [3]؛ ولى منافقان مى‌خواهند به مقصود خود برسند، هرچند ديگرى را مأخوذ به حيا كنند و مجبور سازند كه برخلاف ميلش عمل كند.

همچنين اگر به اصطلاح بخواهند كسى را نصيحت و امر به معروف كنند كارى مى‌كنند كه در ميان جمع آبرويش بريزد، در حالى كه اسلام دستور مى‌دهد اين كار با

[1]. «الحفوا» از «الحاف» به معناى اصرار و الحاح براى طلب چيزى است.

[2]. «عذلوا» از «عذل» بر وزن «هزل» به معناى ملامت كردن است.

[3]. بقره، آيه 273.