پروردگار را ترك گفته باشند و در برابر خلق خدا مسئول باشند.

بعضى از شارحان نهج البلاغه، «اعمال» در اينجا را تنها به عبادات تفسير كرده‌اند و روايات مربوط به عبادات فراوان پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و امير مؤمنان عليه السّلام و امام سجاد عليه السّلام را در اينجا آورده‌اند. درست است كه عبادت يكى از وظايف مهم بندگان است؛ ولى هيچ دليلى نداريم كه واژه «اعمال» كه در بالا آمده منحصر به عبادت باشد و مسئوليتهاى اجتماعى را شامل نشود.

پيشوايان بزرگ ما با اعمال فوق العاده وسيع و گسترده و پاكى كه داشتند، باز در برابر پروردگار اظهار انفعال مى‌كردند. امام سجاد عليه السّلام در دعاى ابو حمزه عرض مى‌كند: «و ما قدر أعمالنا فى جنب نعمك و كيف نستكثر أعمالا نقابل بها كرمك؛ اعمال ما در برابر نعمتهاى عظيم تو چه ارزشى دارد و چگونه در برابر كرم تو اعمال خود را زياد بشمريم؟!»

در كتاب الغارات از بعضى ياران امير مؤمنان على عليه السّلام نقل شده كه به او عرض كرد:

چقدر در راه خدا صدقه مى‌دهى و انفاق مى‌كنى؟! آيا دست نگه نمى‌دارى؟ فرمود: «لو أعلم أنّ اللّه قبل منّى فرضا واحدا لأمسكت و لكنّى و اللّه ما أدرى أقبل اللّه منّى شيئا أم لا؟؛ اگر مى‌دانستم خداوند يكى از اينها را از من قبول كرده دست نگه مى‌داشتم؛ ولى به خدا سوگند نمى‌دانم آيا چيزى را از من قبول كرده يا نه؟». [1]

اين در واقع درسى است براى عموم مردم كه به اعمال خويش، مغرور نشوند، هرچند زياد باشد، زيرا مسئله اخلاص بسيار مشكل و پيچيده است.

در حديث ديگرى از امام باقر عليه السّلام مى‌خوانيم كه فرمود: «ثلاث قاصمات الظّهر؛ رجل استكثر عمله و نسى ذنوبه و أعجب برأيه؛ سه چيز پشت انسان را مى‌شكند؛ كسى كه اعمال خود را بسيار ببيند و گناهان خود را به فراموشى بسپارد و فكر خود را بسيار بپسندند (و افكار ديگران را به هيچ انگارد)». [2]

[1]. الغارات، جلد 1، صفحه 90.

[2]. وسائل الشيعة، جلد 1، صفحه 73، ابواب مقدمات العبادات، باب 22، حديث 6.