مى‌گردند». [1]

در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد در ذيل اين آيه شريفه از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله نقل شده است كه سؤال كردند: آيا منظور از آيه كسانى هستند كه معصيت مى‌كنند و از گناه خود مى‌ترسند؟ فرمود: نه! «بل الرّجل يصوم و يتصدّق و يخاف أن لا يقبل منه؛ منظور كسى است كه روزه مى‌گيرد و در راه خدا انفاق مى‌كنند و در عين حال از اين بيم دارد كه از او پذيرفته نشود». [2]

سپس امام عليه السّلام به ذكر همت عالى پرهيزكاران مى‌پردازد و مى‌فرمايد: «از اعمال اندك، خشنود نمى‌شوند، و اعمال فراوان خود را زياد نمى‌شمارند، بلكه پيوسته خود را (به كوتاهى و قصور) متّهم مى‌سازند (هرچند عبادات و طاعات و كارهاى مهم اجتماعى فراوانى كرده باشند و به همين دليل) از اعمال خود نگرانند (مبادا حق خدا و خلق را ادا نكرده باشند)»؛ (لا يرضون من أعمالهم القليل، و لا يستكثرون الكثير. فهم لأنفسهم متّهمون، و من أعمالهم مشفقون‌ [3]).

علوّ همت آنها و معرفت بالايشان به آنها اجازه نمى‌دهد كه به اعمال كم راضى شوند و يا اعمال فراوان را بسيار ببينند برخلاف كوته‌فكران مغرور كه به اندك عملى چنان از خود راضى مى‌شوند كه گويى برترين خلق خدايند.

گذشته از اين، آنها داراى صفت برجسته انتقاد از خويشتن‌اند كه غالب افراد از آن گريزانند نه انتقاد ديگران را مى‌پذيرند و به طريق اولى نه از خود انتقاد مى‌كنند و كارى را كه سبب تكامل و پيشرفت انسان است رها مى‌سازند.

آنها پيوسته از اين بيم دارند كه حق نعمت خدا را ادا نكرده باشند و راه و رسم عبوديت‌

[1]. مؤمنون، آيه 60.

[2]. شرح ابن ابى الحديد جلد 10، صفحه 146.

[3]. «مشفقون» از «اشفاق» به معناى علاقه آميخته با ترس است؛ يعنى كسى به ديگرى علاقه دارد و درباره بروز حوادثى نسبت به او بيمناك است.