اين سخن در صورتى صحيح است كه «النار» به معناى آتش دوزخ نباشد، بلكه به معناى وسيعى باشد كه شامل آتش مشكلات دنيوى نيز بشود. مثلا گفته شود: «تن به مشكلات و حتى مرگ مى‌دهيم اما ننگ سيطره كفّار را بر بلاد اسلامى نمى‌پذيريم». به يقين اين شعار صحيحى است؛ اما اگر گفته شود «تن به آتش دوزخ مى‌سپاريم؛ اما ننگ برترى‌جويى فلان قبيله را نمى‌پذيريم» شعارى بسيار نادرست و همگون با تعصّبات جاهليت است.

بر اين اساس آنچه در شرح نهج البلاغه محقّق تسترى آمده است كه اين تقسيم را سخن مضحكى مى‌داند، درست به نظر نمى‌رسد، زيرا گويندگان اين سخن نار را به معناى وسيع تفسير كرده‌اند، هرچند آنچه در كلام امام عليه السّلام از زبان متعصّبان آن زمان آمده، منظور همان قسم منفى اين شعار است.

آن‌گاه امام به عاقبت شوم اين روش اشاره كرده، مى‌فرمايد: «شما اگر به غير اسلام پناه بريد كافران با شما نبرد خواهند كرد و در آن هنگام نه جبرئيل و ميكائيل به يارى شما مى‌آيند و نه مهاجرين و انصار و راهى جز پيكار با شمشير نخواهيد داشت تا خداوند ميان شما حكم كند (و شكست و زبونى شما فرارسد)»؛ (و إنّكم إن لجأتم إلى غيره‌ [1] حاربكم أهل الكفر، ثمّ لا جبرائيل و لا ميكائيل و لا مهاجرون و لا أنصار [2] ينصرونكم إلّا المقارعة [3] بالسّيف‌ [4] حتّى يحكم اللّه بينكم).

[1]. مرجع ضمير در «غيره» اسلام است كه قبلا ذكر شده، هرچند بعضى احتمال دادند كه منظور خداست.

[2]. واژه «لا» در چهار مورد كه در اين جمله آمده است، اگر «لا» نافيه جنس باشد بايد جبرائيل و ميكائيل و مهاجرون و انصار به صورت منصوب خوانده شود، آن‌گونه كه در بعضى از نسخ نيز وارد شده است و اگر آن را «لا» ى نفى بدانيم (لاى مشبهه به ليس) بايد هرچهار كلمه به صورت مرفوع خوانده شود، آن‌گونه كه در نسخه موجود است.

[3]. «المقارعة» به معناى زدوخورد و نبرد و كشمكش است.

[4]. جمله «إلّا المقارعة بالسّيف» احتمال دارد از قبيل استثناى منقطع باشد، اشاره به اينكه شما هيچ يار و ياورى نخواهيد داشت، جز زدوخورد با شمشير كه آن نيز نمى‌تواند با اين پراكندگى كه داريد سبب-