سخن گفت؛ ولى براى اينكه تصور نشود شگفتيها و نظامات عجيب و خيره‌كننده منحصر به اين مورد يا موارد محدود نيست بلافاصله به سراغ اين نكته مى‌رود كه اگر در جاى جاى اين جهان پهناور در زمين و آسمان و مخلوقات گوناگون دقت كنيد همه همين گونه است. در اين ميان انگشت روى شانزده پديده شگفت‌انگيز اين جهان مى‌گذارد؛ از زمين و آسمان گرفته تا بعضى مسائل مربوط به انسان و مى‌فرمايد: «و همين گونه است (آفرينش) آسمان و هوا و بادها و آب»؛ (و كذلك السّماء و الهواء، و الرّياح و الماء).

در ادامه مى‌افزايد: «نگاهى بيفكن به خورشيد و ماه و گياه و درخت و آب و سنگ و آمدوشد اين شبها و روزها و پيدايش درياها و كثرت اين كوهها و بلندى اين قلّه‌ها و تعدّد اين لغات و زبانهاى گوناگون»؛ (فانظر إلى الشّمس و القمر، و النّبات و الشّجر، و الماء و الحجر، و اختلاف هذا اللّيل و النّهار، و تفجّر هذه البحار، و كثرة هذه الجبال، و طول هذه القلال‌ [1] و تفرّق هذه اللّغات، و الألسن المختلفات).

امام عليه السّلام در اينجا مجموعه‌اى از موجودات گوناگون اين جهان را مطرح فرموده كه هر يك خلقتى شگفت‌آور و آثارى بسيار دارند. منظور از «سماء» اشاره به مجموعه كرات عالم بالا از ثوابت و سيارات گرفته تا كهكشانهاست، بنابراين شمس و قمر كه در جمله بعد مى‌آيد از قبيل ذكر خاص بعد از عام است و مى‌دانيم آسمان با اين معنا آفرينشى بسيار عجيب دارد، همان‌گونه كه قرآن مى‌فرمايد: « «لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ» آفرينش آسمان و زمين از آفرينش انسانها مهمتر است ولى بيشتر مردم نمى‌دانند». [2]

منظور از «هواء» همان هوايى است كه گرداگرد كره زمين را گرفته، از همه چيز حياتى‌تر و از همه چيز فراوان‌تر است.

[1]. «القلال» جمع «قلّه» قسمت بالاى كوه را گويند.

[2]. غافر، آيه 57.