بخش چهارم‌

و كذلك السّماء و الهواء، و الرّياح و الماء. فانظر إلى الشّمس و القمر، و النّبات و الشّجر، و الماء و الحجر، و اختلاف هذا اللّيل و النّهار، و تفجّر هذه البحار، و كثرة هذه الجبال، و طول هذه القلال و تفرّق هذه اللّغات، و الألسن المختلفات. فالويل لمن أنكر المقدّر، و جحد المدبّر! زعموا أنّهم كالنّبات ما لهم زارع، و لا لاختلاف صورهم صانع؛ و لم يلجؤوا إلى حجّة فيما ادّعوا، و لا تحقيق لما أوعوا، و هل يكون بناء من غير بان، أو جناية من غير جان؟!

ترجمه‌

و همين گونه است (آفرينش) آسمان و هوا و بادها و آب نگاهى بيفكن. به خورشيد و ماه و گياه و درخت و آب و سنگ و آمدوشد اين شبها و روزها و پيدايش درياها و كثرت اين كوهها و بلندى اين قلّه‌ها و تعدّد اين لغات و زبانهاى گوناگون، واى بر آن كس كه (اين نظام شگرف را ببيند و) نظام آفرين اين جهان را انكار كرده، و مدبّر عالم را نفى كند، آنها گمان كردند همچون علفهاى خودرو هستند كه زارعى ندارند و براى اشكال گوناگونشان آفريننده‌اى نيست. آنها براى اثبات ادعاى خويش به دليلى پناه نبرده، و براى آنچه در مغز خود پرورانده‌اند تحقيقى به عمل نياورده‌اند. آيا ممكن است ساختمانى بدون سازنده (عاقل و آگاه) يا حتى جنايتى (برنامه‌ريزى شده) بدون جنايتگر پديد آيد؟!

شرح و تفسير نگاهى به موجودات آسمان و زمين بيفكنيد!

امام عليه السّلام در بخش پيشين اين خطبه درباره دقايق و عجايب آفرينش مورچگان،