شرح و تفسير اگر فتنه جويان ادامه دهند تحمّل نخواهم كرد

با توجّه به اين كه اين خطبه در آغاز خلافت امام عليه السّلام و هنگام حركت به سوى بصره براى خاموش كردن آتش فتنه انگيزان جمل ايراد شده، آن حضرت در بخش اوّل، دوستانش را به اطاعت دعوت كرد و در اين بخش به دشمنان هشدار مى‌دهد كه دست از فتنه‌انگيزى بردارند و گر نه با آن‌ها برخورد شديد خواهد كرد.

مى‌فرمايد: «زيرا اين گروه (فتنه‌انگيز) به علّت خشم بر حكومت من به يكديگر پيوسته‌اند» (إنّ هؤلاء قد تمالؤوا [1] على سخطة [2] إمارتي).

اشاره به اين كه آن‌ها گروه‌هاى مختلفى‌اند؛ از منافقان گرفته تا بعضى از صحابه حسود و تنگ نظر (مانند طلحه و زبير) كه قدر مشتركى جز مخالفت با من ندارند.

سپس مى‌افزايد: «من تا هنگامى كه بر اجتماع شما خائف نشوم، صبر و تحمل مى‌كنم» (و سأصبر ما لم أخف على جماعتكم).

اين سخن، تحمّل امام را نسبت به مخالفان و دشمنان نشان مى‌دهد كه معتقد بود تا كار به جاى خطرناكى نرسد، نبايد دست به شمشير برد؛ ولى اين بدان معنا نيست كه هر كارى آن‌ها انجام دهند، امام عليه السّلام در برابر آن‌ها سكوت مى‌كند.

لذا در ادامه سخن مى‌افزايد: «اگر آن‌ها به اين افكار سست و فاسد باقى بمانند (و بخواهند اهداف شوم خود را عملى كنند)، نظام جامعه اسلامى از هم گسيخته خواهد شد (و در چنين شرايطى صبر نمى‌كنم و بايد به فتنه‌انگيزى آن‌ها پايان داد)» (فإنّهم إن تمّموا على فيالة [3] هذا الرّأي انقطع نظام المسلمين).

[1] «تمالؤوا» از ماده «ملائة» به معناى مساعدت بر كارى گرفته شده، بنابر اين مفهوم «تمالؤوا» اين است كه آن‌ها دست به دست هم داده‌اند و به كمك هم برخاسته‌اند.

[2] «سخطة» با «سخط» (بر وزن سبد) يك معنا دارد و آن خشم و غضب است.

[3] «فيالة» به معناى سستى فكر و انديشه است.