بعضى از شارحان نهج البلاغه گفته‌اند: تكيه امام عليه السّلام بر خصوص روى آوردن شب و پشت كردن روز شايد اشاره به اين باشد كه امور دنيا غالبا بر خلاف ميل انسان است. [1] در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: « (و دامنه علمش به قدرى گسترده است كه) پيش از پايان و سرآمد هر چيز و قبل از احصا و شمارش آن‌ها از همه آگاهى داشته، و چيزى بر او مخفى و پنهان نيست» (قبل كلّ غاية و مدّة، و كلّ إحصاء و عدّة).

در واقع جمله‌ «لا يخفى عليه من عباده‌ ...» كه سخن از گسترش علم خداوند در پهنه زمان و مكان و نسبت به همه چيز و همه كس مى‌گفت، اين معنا را نيز شامل مى‌شود كه خداوند از پايان عمر هر كس و هر موجود آگاه است؛ پيش از آن كه عمرش پايان گيرد و از شمارش و تعداد موجودات انبوه و آگاه است، پيش از آن كه آن را بشمارند و احصا كنند. [2] سپس در يك نتيجه‌گيرى كلى مى‌فرمايد: «خداوند برتر است از آن چه محدود كنندگانش به او نسبت مى‌دهند و محدوديت از نظر اندازه و ابعاد و انتخاب منزلگاه و جايگزين شدن در مكان» (تعالى عمّا ينحله المحدّدون من صفات الأقدار، و نهايات الأقطار، و تأثّل‌ [3] المساكن، و تمكّن الأماكن).

آرى، گروهى گمراه و فاقد معرفت و شناخت كه به نام «مشبهه و مجسمه» ناميده‌

[1] شرح نهج البلاغه، مرحوم تسترى، جلد 1، صفحه 273.

[2] اغلب شارحان نهج البلاغه اين عبارت را، جمله مستقلى دانسته‌اند كه اشاره به نامحدود بودن ذات خدا مى‌كند؛ ولى اين تفسير، صحيح به نظر نمى‌رسد؛ زيرا اگر چنين بود مى‌بايست بفرمايد: «بعد كل غاية و مدة» يعنى ذات او بعد از هر نهايت و سر رسيدى وجود دارد؛ همان گونه كه قبل از هر ابتدا و آغازى بوده است.

از معدود كسانى كه جمله ياد شده را همانند ما تفسير كرده‌اند «محمّد عبده» دانشمند معروف اهل سنت در شرح نهج البلاغه خويش است. او با صراحت، جمله را به «لا يخفى» پيوند مى‌دهد، ظاهر عبارت «علامه جعفرى رحمه اللّه» در «شرح نهج البلاغه» نيز همين است.

[3] «تأثّل» به معناى آباد بودن مسكن است و از ماده «أثل» (بر وزن وصل) كه درخت محكم و معروفى است، گرفته شده است.