البتّه دو جمله بالا تفسيرهاى ديگرى از نظر تفاوت علت و معلول‌ها مى‌تواند داشته باشد ولى آنچه در بالا آمد از همه مناسبتر است.

در دوّمين نكته، مى‌فرمايد: «ما او را بر نعمت‌هايش ستايش مى‌كنيم آن گونه كه بر بلاهايش» (نحمده على آلائه، كما نحمده على بلائه).

اشاره به اين كه بلاهاى الهى هم در واقع، نوعى نعمت است همان گونه كه در بحث فلسفه آفات و بلاها ضمن مباحث توحيد و عدل بيان كرده‌ايم. گاه بلاها سبب بيدارى و بازگشت به سوى خدا و ترك معاصى است و گاه ظاهرا بلا است ولى در باطن، نعمت است و ما تشخيص نمى‌دهيم. گاه كفار گناهان است و گاهى سبب شناخت قدر نعمت‌هاست چرا كه تا انسان نعمتى را از دست ندهد و به مصيبتى گرفتار نشود ارزش نعمت‌ها را نمى‌شناسد و گر نه خداوند حكيم على الاطلاق بى‌جهت كسى را گرفتار بلايى نمى‌كند پس بلاى او هم رحمت است و درد او درمان.

در سوّمين نكته، مى‌فرمايد: «از او در برابر اين نفوس سست و تنبل كه در انجام اوامرش كندى مى‌كنند و در ارتكاب نواهيش سرعت دارند يارى مى‌طلبيم!» (و نستعينه على هذه النّفوس البطاء [1] عمّا أمرت به، السّراع إلى ما نهيت عنه).

اشاره به اين كه نفوس انسانى تا به مرحله كمال نفس مطمئنه نرسد در انجام اوامر الهى سستى مى‌كند و در ارتكاب گناهانى كه با غرايز حيوانى سازگار است، شتاب مى‌گيرد و تا كمك و يارى پروردگار نباشد گذشتن از مرحله نفس امّاره و رسيدن به مرحله لوامه و عبور از آن و وصول به نفس مطمئنه كارى بس دشوار است.

در چهارمين نكته، مى‌فرمايد: «از گناهانى كه علم او به آنها احاطه دارد و

[1] «بطاء» جمع «بطيئه» به معنى كند و غير سريع است.