اين بوده است كه در برابر بدخواهان و كسانى كه فضايل آن حضرت را انكار مى‌كردند پاسخ روشنى بيان فرموده باشد، و البتّه بخشى از اين خطبه ناظر به اين معناست، هر چند بخش‌هاى ديگر جنبه كلى دارد.

به هر حال امام عليه السّلام در بخش اوّل اين خطبه به دو چيز اشاره مى‌فرمايد:

فلسفه بعثت پيامبران و فلسفه آزمايش‌هاى الهى.

نخست مى‌فرمايد: خداوند رسولان خود را با وحى كه ويژه پيامبران اوست مبعوث ساخت، و آنان را حجت خويش بر خلقش قرار داد تا دليلى (در برابر خداوند) به خاطر نفرستادن حجت و راهنما نداشته باشند، و به اين ترتيب خلق خود را با زبان صدق و راستى به راه حق فرا خواند» (بعث اللّه رسله بما خصّهم به من وحيه، و جعلهم حجّة له على خلقه. لئلّا تجب الحجّة لهم بترك الإعذار [1] إليهم، فدعاهم بلسان الصّدق إلى سبيل الحقّ).

اين عبارت، اشاره به نكته مهمى است كه كرارا در آيات قرآن آمده است و آن، اين كه خداوند تا پيامبرى مبعوث نكند و اوامر و نواهى خود را از طريق وحى بر او نازل نسازد، متخلفان را مجازات نخواهد كرد، در آيه 15 و 16 سوره اسراء مى‌خوانيم: « «وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفِيها فَفَسَقُوا فِيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِيراً»؛ و ما هرگز (قومى را) مجازات نخواهيم كرد، مگر آن كه پيامبرى مبعوث كرده باشيم، و هنگامى كه بخواهيم شهر و ديارى را هلاك كنيم، نخست اوامر خود را براى مترفين (و ثروتمندان مست شهوت) آن جا بيان مى‌داريم، سپس هنگامى كه به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات يافتند آنها را به شدت در هم مى‌كوبيم».

در اين جا اين سؤال پيش مى‌آيد كه با قبول استقلال حكم عقل، هر گاه‌

[1] «اعذار» مصدر باب افعال از مادّه «عذر» به معنى اتمام حجت است.